Άνοιξε τις πύλες της στο Μόναχο η μεγαλύτερη έκθεση που έγινε ποτέ στη Γερμανία για το Βυζάντιο

κης. Το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό: για πρώτη φορά παρουσιάζεται το Βυζάντιο ως σύνολο. Το μαρτυρά εξάλλου και ο τίτλος της έκθεσης: "Ο κόσμος του Βυζαντίου - η ανατολική κληρονομιά της Ευρώπης".

Οι αίθουσες της Κρατικής Συλλογής Αρχαιοτήτων του Μονάχου γέμισαν με κάθε λογής τεκμήρια ενός ‘ξεχασμένου πολιτισμού’ όπως έγραψαν οι εφημερίδες: οι φιγούρες των αυτοκρατόρων, το ιπποδρόμιο, τα ομαδικά παιχνίδια, τα σκεύη καθημερινής χρήσης, τα νομίσματα, τα περιδέραια, τα πολυτελή υφάσματα, τα αντίγραφα ιστορικών συγγραμμάτων, τα γραπτά τεκμήρια ερίδων και αποφάσεων, η εκκλησία και ο θρόνος, το κοσμικό και το θεοκρατικό Βυζάντιο, όλα απλώνονται μπροστά μας με χρονολογική σειρά και ταξινομημένα σε θεματικές ενότητες.

Είναι σκόπιμη μια τέτοια έκθεση σήμερα για το Βυζάντιο; Ο καθηγητής Λούντβιχ Βάμζερ, αρχαιολόγος και διευθυντής του Μουσείου, πιστεύει ότι η ποικιλία των βυζαντινών επιδράσεων στη δυτική Ευρώπη επιβάλλει την εκτεταμένη παρουσίαση του Βυζαντίου: "Αν σκεφθούμε τις ποικίλες επιδράσεις της βυζαντινής κουλτούρας σε όλα σχεδόν τα πεδία της ανθρώπινης σκέψης και δράσης, στην αυλική κουλτούρα, στο δίκαιο, στην τέχνη, διακρίνουμε παντού έντονα τα ίχνη αυτής της ανατολικής κληρονομιάς της Ευρώπης. Όμως τη σπουδαιότητα της επικράτησής της μπορούμε να κατανοήσουμε, μόνον εάν αναλογιστούμε πως οι επιδράσεις αυτές επέζησαν μέχρι των ημερών μας, παρά το γεγονός ότι εδώ στην δυτική Ευρώπη την λατινογενή και λατινότροπη, τον 10ο και 11ο αιώνα υπήρχε ένα αντίρροπο κίνημα που επεδίωκε την αντικατάσταση της βυζαντινής κληρονομιάς."

Το Βυζάντιο είναι terra ingognita και στη Γερμανία, στη χώρα που θέσπισε την επιστημονική μελέτη, την έρευνα του βυζαντινής αυτοκρατορίας, τη Βυζαντινολογία. Αλλά και στις χώρες που διατηρούν ζωντανή την ανάμνηση του Βυζαντίου έστω και με τη μορφή της στρεβλής οικειοποίησής του, η Γερμανία και η Δυτική Ευρώπη, ο μεσαίωνας και οι καταβολές των σύγχρονων δυτικοευρωπαϊκών κοινωνιών και κρατών, είναι εν πολλοίς άγνωστα. Η αποξένωση αυτή οφείλεται σε ιστορικούς λόγους υποστηρίζει ο διοργανωτής της μοναδικής αυτής έκθεσης:

"Πρέπει δυστυχώς να αναφερθώ σε ένα ιδιαίτερα λυπηρό γεγονός, το οποίο αποτελεί εξάλλου και το πρώτο έναυσμα για την έκθεση: πρόκειται για την 4η σταυροφορία, το 1204, που κατέληξε με την κατάληψη και λεηλασία της Κπολης από τους σταυροφόρους, φέτος συμπληρώθηκαν 800 χρόνια από τότε. Πρόκειται για ένα επώδυνο γεγονός, το οποίο θα πρέπει να το χαρακτηρίσουμε ως μια από τις μεγαλύτερες πολιτισμικές καταστροφές στην ανθρώπινη ιστορία. Και είναι ιδιαίτερα φοβερό, διότι συνέπεια αυτής της καταστροφής ήταν η αρχή του τέλους, του πολιτειακού τέλους, της βυζαντινής αυτοκρατορίας."

Παρά τα ιστορικά τραύματα όμως και την αποξένωση η επιρροή του Βυζαντίου τουλάχιστον στη Γερμανία και ιδιαιτέρως στη Βαυαρία είναι εμφανής, όπως μας θυμίζει ο Λούντβιχ Βάμζερ:

"Η επιρροή αυτή παρουσιάζεται στην έκθεσή μας, φθάνει δε μέχρι και τον 19ο αιώνα: την εποχή του Λουδοβίκου του 2ου, ο οποίος προσπάθησε να οικοδομήσει ανάκτορα, αίθουσες και ναούς με βυζαντινή τεχνοτροπία, όπως π.χ. ο πύργος του Φαλκενστάιν ή αίθουσα του θρόνου στον πύργο του Νοϊσβανστάιν. Ήταν ο ίδιος που επέβαλε την μετάφραση του συγγράμματος του Πορφυρογέννητου 'Περί Βασιλείου Τάξεως' και προσπάθησε να την εφαρμόσει. Αλλά ακόμη και η επιστήμη της Βυζαντινολογίας δημιουργήθηκε εδώ στη Βαυαρία, στο Μόναχο, το 1898 από τον Καρλ Κρουμπάχερ. Γι’ αυτό θέλουμε να παρουσιάσουμε στους Βαυαρούς και στους κατοίκους του Μονάχου τη σπουδαιότητα του Βυζαντίου για μας, για την γέννηση και την δημιουργία της κοινής ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Πρόκειται για μια αντικειμενική αλήθεια που δεν είναι όμως εδραιωμένη στη συνείδηση της κοινής γνώμης."

Τέλος ο καθηγητής Λούντβιχ Βάμζερ επισημαίνει ότι στο μεταβυζαντινό πνεύμα πολλών ουμανιστών εμφανίζεται ο όρος 'κοινής πατρίδας', της 'πατρίδας Ευρώπης' με κοινό πολιτισμό, θρησκεία και κοινά όρια, εχθρούς και πεπρωμένα:

"Αυτό το ανακάλυψαν, το αντελήφθησαν πρώτοι οι μεταβυζαντινοί ουμανιστές, οποίοι καλλιέργησαν για πρώτη φορά ιδέες που αργότερα επανέφερε στο προσκήνιο ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ με το όραμα του 'κοινού ευρωπαϊκού σπιτιού'. Οι ουμανιστές αντελήφθησαν, έστω και αργά -διότι το Βυζάντιο δεν υπήρχε πια- την βαρύτητα, το μεγαλειώδες του πολιτισμικού αγαθού που χάθηκε. Και αυτό ακριβώς θέλουμε να θυμίσουμε ειδικά τώρα που αναζητούμε τη ταυτότητα της Ευρώπης. Το Βυζάντιο αποτελεί για μας πυξίδα, πρότυπο προσανατολισμού."

Βιβή Παπαναγιώτου