Διαμάχη στο Βόσπορο για την Αγία Σοφία

Το 532 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός αποφάσισε να οικοδομήσει τη μεγαλύτερη και ισχυρότερη εκκλησία του Χριστιανισμού, μια εκκλησία που όμοιά της δεν είχε υπάρξει ως τότε στον κόσμο «από τον καιρό του Αδάμ». Για την ανέγερση της Αγίας Σοφίας εργάστηκαν 10.000 άνθρωποι, ενώ εγκαινιάστηκε πέντε χρόνια αργότερα (537μ.Χ.). Μέχρι σήμερα αποτελεί τη μεγαλύτερη χριστιανική βασιλική με τρούλο.

Περίπου 150 τόννοι χρυσού χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της Αγίας Σοφίας. Ο αρχικός σχεδιασμός της ωστόσο υπέστη αλλαγές, που ήταν απαραίτητες. Ο τρούλος της αρχικά ήταν σχεδόν επίπεδος με αποτέλεσμα να καταρρεύσει κατά τη διάρκεια σεισμού. Η Αγία Σοφία ήταν η κυριότερη εκκλησία του Βυζαντίου. Από τα μέσα του 7ου αιώνα σχεδόν όλοι οι βυζαντικοί αυτοκράτορες στέφονταν εκεί.

Η πτώση της βυζαντικής αυτοκρατορίας επισφραγίστηκε με την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Όταν ο οθωμανός σουλτάνος Μωάμεθ Β' κατέλαβε την Πόλη μετέτρεψε την Αγία Σοφία σε τζαμί. Τότε καλύφθηκαν ή αποσύρθηκαν οι σταυροί και τα υπόλοιπα χριστιανικά σύμβολα, τα ψηφιδωτά και οι τοιχογραφίες, ενώ σύντομα υψώθηκε στην Αγία Σοφία και ο πρώτος μιναρές.

Ο πατέρας του σύγχρονου τουρκικού κράτους Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ αποφάσισε εν έτει 1934 τη μετατροπή της Αγίας Σοφίας από τζαμί σε μουσείο. Με τις εργασίες αποκατάστασης του ναού αποκαλύφθηκαν σπουδαία βυζαντινά μωσαϊκά, τα οποία είχαν βεβηλωθεί. Ωστόσο στόχος των έργων αποκατάστασης ήταν να μην καταστραφούν τα μουσουλμανικά στοιχεία.

Οι επισκέπτες σήμερα μπορούν να δουν από κοντά τα ίχνη της μακραίωνης και πολυτάραχης ιστορία της Αγίας Σοφίας.Τοιχογραφίες που παραπέμπουν στον Αλλάχ (αριστερά) και τον Μωάμεθ (δεξιά) πλαισιώνουν την Παναγία που έχει στην αγκαλιά της τον μικρό Ιησού. Ο μεγάλος θόλος της Αγίας Σοφίας έχει σαράντα παράθυρα, αφήνοντας το φυσικό φως να μπαίνει στο ναό.

Ένα από τα πιο σημαντικά ψηφιδωτά της Αγίας Σοφίας είναι η αναπαράσταση αυτή του Ιησού, η οποία χρονολογείται στον 14ο αιώνα. Αν και το ψηφιδωτό είναι εμφανώς κατεστραμμένο, ωστόσο τα πρόσωπα είναι διακριτά. Στη μέση ο Ιησούς Χριστός, δεξιά η Παναγία και αριστερά ο Ιωάννης ο Πρόδρομος.

Σήμερα η προσευχή απαγορεύεται στην Αγία Σοφία. Αυτός ο κανόνας τηρήθηκε και από τον Πάπα Βενέδικτο XVI, o oποίος την επισκέφθηκε το 2006. Η επίσκεψη αυτή έγινε κάτω από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, ενώ είχαν προηγηθεί έντονες διαμαρτυρίες εθνικιστών. Πρόσφατα η Νεολαία της Ανατολίας, μία εθνικιστική τουρκική οργάνωση, συγκέντρωσε 15 εκατομ. υπογραφές υπέρ της μετατροπής της Αγίας Σοφίας σε τζαμί.

Γύρω από την Αγία Σοφία υπάρχουν πολλά μουσουλμανικά μνημεία και τζαμιά. Απέναντι από την Αγία Σοφία υψώνονται οι μιναρέδες από το τζαμί του Σουλτάνου Αχμέντ (Μπλε Τζαμί). Κύκλοι εθνικιστών θέλουν την μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί επειδή θεωρούν πως πρόκειται για ένα σημαντικό μνημείο της ισλαμικής κληρονομιάς που συμβολίζει την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς.

Από την πλευρά του ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, με έδρα του την Κωνσταντινούπολη, τάσσεται εδώ και χρόνια υπέρ της επαναλειτουργίας της Αγίας Σοφίας ως εκκλησίας για την τέλεση της θείας λειτουργίας. «Η Αγία Σοφία χτίστηκε για να μαρτυρά τη χριστιανική πίστη», έχει υποστηρίξει ο ίδιος στο παρελθόν.

Τι μέλλει γενέσθαι με την Αγία Σοφία δεν είναι σαφές. Τη μετατροπή της σε τζαμί υποστηρίζει μόνο το αντιπολιτευόμενο εθνικιστικό κόμμα ΜΗP, ενώ οι προσπάθειές του να φέρει το θέμα στην τουρκική βουλή απέτυχαν. Για την ώρα η κυβέρνηση παραμένει διαλλακτική υπό τις διεθνείς πιέσεις. Η UNESCO πάντως ανησυχεί, μιας και η Αγία Σοφία συγκαταλέγεται στα Μνημεία Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.