Ειρήνη Βαβίτσα: Εργάτρια και συνδικαλίστρια στη Γερμανία

Αν οι οικονομικοί μετανάστες στη Δυτική Γερμανία, οι εργάτες του λεγόμενου «οικονομικού θαύματος» της μεταπολεμικής Γερμανίας, είχαν πρόσωπο στο σημερινό αφήγημα τότε αυτό θα ήταν δίχως αμφιβολία το πρόσωπο ενός άντρα. Ωστόσο η εργατική μετανάστευση δεν ήταν αντρικό φαινόμενο. Οι γυναίκες εργάτριες ήταν το 30% των μεταναστών την περίοδο 1955-1973. Πολλές από εκείνες μάλιστα ήρθαν στη Δυτική Γερμανία μόνες τους και, σε κάποιες περιπτώσεις, ακολούθησαν οι άντρες και οι οικογένειές τους αργότερα.

Μία εκδήλωση στον μικρό, μάλλον εναλλακτικό κινηματογράφο Filmhaus στην Κολωνία έριξε λίγο φως σε αυτήν την «άγνωστη» πτυχή της μετανάστευσης. Καλεσμένη ομιλήτρια η Ειρήνη Βαβίτσα, ελληνικής καταγωγής, με πολυετή συνδικαλιστική δράση στη Γερμανία.

Δύσκολα τα πρώτα χρόνια για τις γυναίκες. Και τα επόμενα επίσης

Γεννημένη στην Τασκένδη το 1950 από γονείς πρόσφυγες, αντάρτες, η Ειρήνη επέστρεψε στην Ελλάδα δίχως χαρτιά αλλά «με όνειρα» το 1966, όπου έμεινε μέχρι το 1971. «Οι γονείς μας μάς έμαθαν να αγαπάμε την Ελλάδα, να μάθουμε καλά ελληνικά», λέει. Όμως η κατάσταση, με την οποία ήρθε αντιμέτωπη μαζί με την οικογένειά της εκεί, την οδήγησε ξανά στοn δρόμο της ξενιτιάς: «Στην Ελλάδα την Γερμανία την είχαν για παράδεισο. Εμείς επειδή ήμασταν από πολιτική οικογένεια ξέραμε ότι υπήρχε κι εκεί εκμετάλλευση, βλέπαμε για τις απεργίες που έκαναν οι εργάτες και διεκδικούσαν. Θέλαμε όμως να φύγουμε από την Ελλάδα, δεν είχαμε δικαιώματα εκεί».

Ελληνική υπηκοότητα, ως κόρη κομμουνιστών δεν είχε. Παντρεύτηκε ωστόσο Έλληνα και κατάφερε να έρθει ως εργάτρια στη Δυτική Γερμανία. Εργάστηκε από το 1971 μέχρι τη συνταξιοδότησή της το 2016 στη Hella, στην πόλη Λίπστατ της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας. Εκεί αγωνίστηκε για ισότιμη μεταχείριση των εργαζομένων - ως πρόσωπο εμπιστοσύνης, μακροχρόνιο μέλος του εργατικού συμβουλίου, της επιτροπής μετανάστευσης του συνδικάτου IG Metall και αργότερα ενεργό μέλος της Ελληνικής Κοινότητας στην περιοχή.

«Για τις γυναίκες ήταν δύσκολα τα πρώτα χρόνια», λέει. Βέβαια, αν την ακούσει κανείς περισσότερο, σύντομα καταλαβαίνει ότι και τα επόμενα χρόνια εύκολα δεν ήταν. «Οι Γερμανίδες γυναίκες έπαιρναν περισσότερα από εμάς, αλλά λιγότερα από τους Γερμανούς άνδρες», λέει.

Εργαζόμενη με την έγκριση του συζύγου

Οι γυναίκες και συχνότερα οι γυναίκες μετανάστριες προσλαμβάνονταν ως «ομάδα χαμηλών αποδοχών» (Leichtlohngruppe), η οποία αφορούσε φαινομενικά πιο ελαφριές εργασίες. Όντας σε αυτή την κατηγορία έβγαζαν 30% με 40% λιγότερα από τους άνδρες που εργάζονταν στις κατώτερες μισθολογικές ομάδες. Περισσότερα ωστόσο από όσα θα έβγαζαν στην πατρίδα τους. «Εμείς, ως γυναίκες, ως μετανάστριες, τιμωρηθήκαμε διπλά: έπρεπε να είμαστε δύο φορές καλύτερες από τις Γερμανίδες και τρεις φορές καλύτερες από τους Γερμανούς άνδρες. Σε όλα τα επίπεδα. Σε επαγγελματικό αλλά και συνδικαλιστικό επίπεδο», λέει η Ειρήνη Βαβίτσα.

Για να εργαστούν οι γυναίκες στη Δυτική Γερμανία έπρεπε αρχικά να έχουν την έγκριση του συζύγου τους. «Οι γυναίκες ήμασταν η τελευταία τρύπα του ζουρνά. Η γυναίκα στη Σοβιετική Ένωση είχε πάει στο διάστημα και εμένα έπρεπε να υπογράψει ο άνδρας μου για να δουλέψω (…) Και μετά τον πρώτο χρόνο εργασίας, για να υπογράψω το επόμενο συμβόλαιο έπρεπε να υπογράψω ότι δεν είμαι έγκυος». Ο αυστηρός έλεγχος όχι μόνο της υγείας των εργατριών, όπως αντίστοιχα γινόταν και με τους άντρες μετανάστες, αλλά και του κατά πόσον εκείνες ήταν έγκυες ήταν ενδεικτικό για την έκταση των μέτρων που αφορούσαν συγκεκριμένα τις γυναίκες. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα είχε άλλωστε… γραφειοκρατικές επιπλοκές: Ποιος θα έπρεπε να καλύψει τα έξοδα, οι αρμόδιες γερμανικές αρχές ή ο εργοδότης;

Παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Ελβετού συγγραφέα Μαξ Φρις, η Ειρήνη Βαβίτσα λέει χαρακτηριστικά: «Η Γερμανία χρειαζόταν εργατικά χέρια, αλλά ήρθαν άνθρωποι. Ήμασταν αρκετά νέοι, υγιείς, θα έλεγα „έτοιμοι για τους Ολυμπιακούς", αλλά ποτέ δεν περνούσε από το μυαλό μας να κάνουμε οικογένειες».

Η εκκλησία, ο συνδικαλισμός και η (ανεπιθύμητη) πολιτικοποίηση

Η Ειρήνη Βαβίτσα δεν μεγάλωσε στην Ελλάδα – πήγε σχολείο στη Σοβιετική Ένωση. Μεγάλωσε με τις αξίες και τα ήθη που διδάσκονταν εκεί. Αυτό της έδινε ίσως ένα προβάδισμα στη χειραφέτηση, αλλά και δομικά διαφορετικές βάσεις σε σχέση με τις άλλες Ελληνίδες μετανάστριες: «Στο σχολείο, στην πέμπτη τάξη μάθαμε για την ιστορία του εργατικού κινήματος. Και η Γερμανία παρουσιαζόταν σε αυτό ως πρότυπο. Όταν ήμουν 15 χρονών ήξερα ποια ήταν η Ρόζα Λούξεμπουργκ, ο Καρλ Λίμπκνεχτ, ήξερα ποιοι ήταν ο Μαρξ και ο Ένγκελς. Ήξερα τι σημαίνει ταξική συνείδηση – ότι υπάρχουν δύο τάξεις. Ήξερα τι σημαίνει καπιταλιστικό σύστημα. Τι σημαίνει αστική τάξη και εργατική τάξη. Αλλά στην Ελλάδα, η Γερμανία φάνταζε ως η χώρα των θαυμάτων, ως παράδεισος».

Σημείο αναφοράς για τους εργάτες στη Δυτική Γερμανία τα πρώτα χρόνια η εκκλησία. Για τους Γιουγκοσλάβους και τους Έλληνες ήταν υπεύθυνη η Ευαγγελική Διακονία, ενώ για τους Ιταλούς και τους Ισπανούς η Κάριτας. H Ειρήνη όμως δεν το δέχτηκε αυτό – στράφηκε στον συνδικαλισμό. «Δεν μας λύνει τα προβλήματα η εκκλησία», επαναλαμβάνει ξανά και ξανά. «Η Διακονία μας είχε καπελώσει και δεν ήθελε να κάνουμε κοινότητα για να μην πολιτικοποιηθούμε. Εμείς ήμασταν όμως νέοι, δουλεύαμε, δεν ήμασταν ανάπηροι, δεν θέλαμε κοινωνικό λειτουργό. Θέλαμε οι ελληνικές κοινότητες να είναι αναγνωρισμένες από το ελληνικό κράτος».

Ακούραστη και δραστήρια μέχρι σήμερα, ετών 74, μέλος ακόμη του συνδικάτου IG Metall και ενεργή σε κινήματα κατά του ρατσισμού και υπέρ της ειρήνης. «Ολοι θέλουμε να ζήσουμε ειρηνικά, να έχουν τα παιδιά μας και τα εγγόνια μας δουλειά. Δεν είναι ουτοπία να έχεις δικαίωμα στην εργασία, να έχεις ένα σωστό σύστημα υγείας».