Η σιωπηλή αγωνία της Ελλάδας: Η Τουρκία στη Συρία

Ακόμη και χωρίς να έχει αναλάβει επίσημα τα καθήκοντά του, κάθε δήλωση του Ντόναλντ Τραμπ αποκτά ιδιαίτερη ειδησεογραφική αξία. Δεν προκαλεί, λοιπόν, έκπληξη το γεγονός ότι οι δηλώσεις του επερχόμενου Αμερικανού Προέδρου για την κατάσταση στη Συρία κυριάρχησαν στα πρωτοσέλιδα:

«Κανείς δεν ξέρει ποιος θα κυβερνήσει στο τέλος», δήλωσε ο Τραμπ στην πρώτη συνέντευξη Τύπου μετά τη νίκη του στις εκλογές του Νοεμβρίου. Και πρόσθεσε: «Πιστεύω πως θα είναι η Τουρκία». Ακολούθησε μια σειρά από φιλοφρονήσεις προς την Τουρκία και τον φιλοδοξούντα πρόεδρό της. «Είναι πολύ έξυπνος, το ήθελαν εδώ και χιλιάδες χρόνια, και το πέτυχε», σχολίασε με τον χαρακτηριστικό του τρόπο.

Ο Ντόναλντ Τραμπ λέει ό,τι σκέφτονται πολλοί αναλυτές, αλλά με μια ευθύτητα που προκαλεί εντύπωση. Μετά την πτώση του δικτάτορα Άσαντ και την ήττα των κυριότερων εξωτερικών υποστηρικτών του, του Ιράν και της Ρωσίας, η τράπουλα ξαναμοιράζεται στη Συρία. Στην πρώτη γραμμή – με την κυριολεκτική έννοια του όρου – βρίσκονται Τουρκία και Ισραήλ. Κοινό χαρακτηριστικό και των δύο, η απουσία δισταγμού να χρησιμοποιήσουν στρατιωτική ισχύ, παραβιάζοντας κατάφωρα τις αρχές του διεθνούς δικαίου.

Σημάδι παρακμής της διεθνούς τάξης

Η κρίση στη Συρία αποτελεί άλλο ένα παράδειγμα της παρακμής της διεθνούς τάξης που βασίζεται σε κανόνες. Στη σημερινή εποχή, αυτό που μετράει είναι η στρατιωτική δύναμη. Οι επιτιθέμενοι δεν διστάζουν να αμφισβητήσουν ακόμη και διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα. Οι ρεβιζιονιστικές δυνάμεις ισχυρίζονται ότι οι βίαιες ενέργειές τους έχουν αποκλειστικό στόχο την προστασία των δικών τους πληθυσμών.

Ωστόσο, οι φιλοδοξίες της Τουρκίας και του Ισραήλ για περιφερειακή επιρροή αντιμετωπίζουν ένα βασικό εμπόδιο: καμία από τις δύο χώρες δεν ανήκει στον αραβικό κόσμο. Στη συνείδηση πολλών ανθρώπων της περιοχής, οι δύο χώρες συνδέονται με την αποικιοκρατία και την κατοχή.

Στη μάχη για το μέλλον της Συρίας, ρόλο διαδραματίζουν και οι αραβικές μοναρχίες του Κόλπου. Οι συντηρητικοί ηγέτες τους θέλουν πάση θυσία να αποτρέψουν τη δημιουργία ενός ισλαμικού χαλιφάτου στη Μεσόγειο. Η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα είναι διατεθειμένα να διαθέσουν δισεκατομμύρια για την ανοικοδόμηση της Συρίας. Παράλληλα, τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες βρίσκονται ήδη σε ετοιμότητα για να αποκομίσουν μεγάλα οικονομικά οφέλη.

Προτεραιότητα της Ευρώπης το προσφυγικό

Οι Ευρωπαίοι την ίδια ώρα θα βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη για να επιδιορθώσουν τις ζημίες ενός πολέμου, στον οποίο δεν συμμετείχαν. Το ίδιο μοτίβο πιθανότατα θα επαναληφθεί στον γειτονικό Λίβανο και στη συνέχεια στη Γάζα.

Προτεραιότητα της Ευρώπης παραμένουν οι πρόσφυγες. Όταν οι Ευρωπαίοι ηγέτες μιλούν για μετανάστες, το κύριο θέμα είναι οι στρατηγικές αποτροπής της εισόδου τους στην Ευρώπη. Όπως πριν από δέκα χρόνια, έτσι και τώρα, η Τουρκία παίζει καθοριστικό ρόλο. Οι Βρυξέλλες είναι και πάλι έτοιμες να ανταμείψουν γενναιόδωρα την Άγκυρα ώστε να κρατήσει κλειστά τα σύνορα για τους πρόσφυγες.

Το προσφυγικό βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο και της επίσημης ελληνικής στάσης για τη Συρία. «Η Ελλάδα είναι στην πρώτη γραμμή του προσφυγικού», δήλωσε πρόσφατα ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης.

Ο ρόλος της Ορθοδοξίας

Παράλληλα ο Κυριάκος Μητσοτάκης χαρακτήρισε τους Έλληνες ως «φυσικούς θεματοφύλακες των ελληνοφώνων και αραβοφώνων Ορθοδόξων». Η χριστιανική κοινότητα της Συρίας, αν και άλλοτε πολυάριθμη, έχει συρρικνωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Πολλοί Ορθόδοξοι αγωνιούν για το μέλλον τους και ζητούν την υποστήριξη της Αθήνας.

Η στήριξη της Ορθοδοξίας πέρα από τα εθνικά σύνορα αποτελεί σταθερά της ελληνικής διπλωματίας. Το ζήτημα αυτό εμφανίζεται και στις επίσημες ανακοινώσεις της κυβέρνησης. Ελάχιστα έως καθόλου, όμως, ακούγονται από επίσημα χείλη για τις επιπτώσεις της διαφαινόμενης πολιτικής κυριαρχίας της Τουρκίας στη Συρία. Ως έναν εφιάλτη για τον Ελληνισμό συζητούν Έλληνες αναλυτές την πιθανότητα επανάληψης του λεγόμενου «λιβυκού σεναρίου».

Πρόκειται για το ενδεχόμενο ένα καθεστώς στη Δαμασκό, υπό την κυριαρχία της Άγκυρας, να υπογράψει συμφωνία με την Τουρκία για την οριοθέτηση των θαλάσσιων ζωνών στην Ανατολική Μεσόγειο – αγνοώντας το ισχύον διεθνές δίκαιο. Το «πρότυπο» για μια τέτοια κίνηση θα μπορούσε να είναι το τουρκο-λιβυκό μνημόνιο του 2019, το οποίο εξακολουθεί να αποτελεί αγκάθι στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Προς το παρόν, αυτές οι ανησυχίες φαίνεται να είναι περισσότερο θεωρητικής φύσεως: η Άγκυρα έχει στο άμεσο μέλλον τα χέρια της γεμάτα με την εξασφάλιση των συμφερόντων της στο έδαφος. Αντίθετα, πολύ πιο συγκεκριμένη είναι η συμμαχία που η Αθήνα έχει διαμορφώσει τα τελευταία χρόνια, στην οποία, εκτός από το Ισραήλ, την Αίγυπτο και την Κύπρο, συμμετέχουν επίσης η Σαουδική Αραβία και τα Εμιράτα. Αυτή τη συμμαχία μπορεί η Ελλάδα να ενεργοποιήσει οποιαδήποτε στιγμή, όταν πρόκειται να υπερασπιστεί τα συμφέροντά της στην Ανατολική Μεσόγειο απέναντι στην Τουρκία.

Ο Δρ Ρόναλντ Μαινάρντους ειναι πολιτικός αναλυτής, σχολιαστής και κύριος ερευνητής στο ΕΛΙΑΜΕΠ. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 διετέλεσε διευθυντής της Ελληνικής σύνταξης της Deutsche Welle.