"رؤیت هلال ماه" مسئله‌ای حل نشده در جهان اسلام
۱۳۹۳ مرداد ۷, سه‌شنبه
"به نو کردن ماه بر بام می‌شوند، با عقیق و سبزه و آینه"* بدون استفاده از ماهواره‌هایی که از اعماق اقیانوس تا دورترین سیارات را رصد می‌کنند. "رؤیت هلال ماه" مسئله‌ای که هنوز جهان اسلام قادر به حل آن نشده است.
ماههای قمری همانگونه که از نامشان پیداست با طلوع ماه آغاز می‌شوند و بر همین اساس دیدن ماه نو مسئله مهمی در ماههای قمری است. ماه قمری می‌تواند ۲۹ یا ۳۰ روز باشد.
در ۱۱ ماه سال، این که ماه ۲۹ روز باشد یا ۳۰ روز چندان مهم نیست، اما در ماه رمضان این موضوع مهم می‌شود، چرا؟ چون اولین روز از ماه شوال، عید فطر است و روزه در آن حرام. پس مسلمانان باید دقیق بدانند آخرین روز ماه رمضان چه روزی است.
معیار رؤیت هلال ماه نو اما ظاهرا بین شیعیان و سنی‌ها متفاوت است. سنی‌ها از وسایل مدرن و پیشرفته علمی برای دیدن ماه استفاده می‌کنند و به همین دلیل بهتر و راحت‌تر می‌توانند تشخیص دهند که عید فطر چه روزی است.
شیعیان اما گویا اجازه استفاده از وسایل مدرن را ندارند. بنا بر نظر مراجع تقلید شیعه، اول ماه به چهار یا پنج شرط ثابت می‌شود: خود انسان ماه را ببیند؛ عده‌ای که از گفته آنان یقین یا اطمینان پیدا می شود، بگویند ماه را دیده‌ایم و یا هر چیزی که به واسطه آن یقین حاصل شود؛ دو مرد عادل بگویند که در شب ماه را دیده‌ایم یا ۳۰ روز از اول ماه قبل بگذرد.
برخی مراجع تقلید شیعه تنها همین چهار شرط را تایید می‌کنند. در مقابل برخی مراجع دیگر معتقدند اول ماه به حکم حاکم شرع نیز ثابت می‌شود مگر اینکه فرد مطمئن باشد که حاکم شرع اشتباه کرده است.
کسی باور نمی‌کند که در دنیای امروز که برای هر کاری دستگاه و روشی پیشرفته و علمی وجود دارد، نتوان طلوع ماه را به راحتی تشخیص داد. جنجال آخرین روز ماه رمضان و اولین روز ماه شوال، هرساله این پرسش را زنده می‌کند که آیا واقعا روشی برای حل این مسئله وجود ندارد؟
انتقادهای محمد نوری‌زاد
محمد نوری‌زاد، روزنامه‌نگار و و بلاگ‌نویس منتقد جمهوری اسلامی که خود را مسلمان شیعه می‌داند، در پست فیس بوک خود به این مسئله اشاره کرده و نوشته است: «باور کنید من به عنوان یک مسلمان شیعه، این روزها از خیلی چیزها خجالت می‌کشم. اگر بتوانم از ظهور خصلت های خلخالی گون و فلاحیان وش، که بسیار پیش از برآمدنِ طالبان و داعش، شگردهای قصابیِ آدم‌ها را به اسم مبارکِ شیعیِ خود به ثبت رسانده‌اند بگذرم، و اگر بتوانم از هزار جور مفسده‌ی جاری در سپاه و غارتگری‌های متداول اسلامی – شیعی‌اش عبور کنم، نمی‌دانم با این داستان رؤیت هلال ماه چه بکنم که هرساله یکصد و پنجاه گروه استهلال از جانب رهبری و سایر علما چه با هواپیما و تلسکوپ، چه با پای پیاده و بی تلسکوپ به راه می‌افتند و آسمان را می‌کاوند تا مگر با چشم خود برآمدن ماه را ببینند و به حضرات مراجع اطلاع دهند تا جنابان ایشان رسمیت روز عید فطر را اعلام دارند».
او اصرار برای دیدن ماه با تلسکوپ‌هایی که در هواپیماها کار گذاشته‌شده‌اند را "اصرار برای اختراع هزار باره‌ی چرخ به شیوه‌ای کودنانه" می‌داند و آن را "غوغا و هیاهو برای هیچ" و "جهالت آذین بسته" می‌نامد.
رفسنجانی و آرزوی قبول "محاسبات علمی"
انتقاد از شیوه مشاهده هلال ماه، فقط مختص منتقدان جمهوری اسلامی نیست. هاشمی رفسنجانی، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز از این شیوه انتقاد و اظهار امیدواری کرده که روزی محاسبات علمی به جای رؤیت بین فقها قبول شود.
سایت رسمی رفسنجانی، گزیده‌ای از سخنان او در سال۱۳۸۱ را درباره شیوه رؤیت هلال ماه منتشر کرده است. وی در بخشی از این سخنان گفته: «تلاش علمی جهت حل مشکل رؤیت هلال ماه از نظر من اهمیت زیادی دارد و آن را یکی از مهمترین کارهای اهل علم و دانش بخصوص حوزه‌ها می‌دانم. متأسفم که نسبت به چنین مسأله‌ای که آثار علمی‌اش نسبت به بسیاری از کارهای بزرگ که ما می‌کنیم، خیلی زیاد است، در گذشته و فعلاً اینقدر کم‌لطفی می‌شود».
رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام در بخش دیگری از سخنانش به اختلاف رویت ماه بین ایران و سایر کشورهای مسلمان اشاره کرده و گفته است: «وقتی که همسایه‌های ما که قریب الافق هستند، ماه را می‌بینند یا تصمیم می‌گیرند که دیده باشند و برنامه‌هاشان را اجرا می‌کنند و در اینجا، با چند کیلومتر فاصله، تصور دیگری وجود داشته باشد، اصلاً قابل توجیه نیست. آن‌ها که می‌خواهند همه چیز علمی، تحقیقی، منطقی و مستدل باشد، این‌ها را نمی پذیرند. پس چنین اختلافی می‌تواند در عقاید ما شبهه‌انگیز باشد. یعنی همین مسأله کافی است که عده‌ای در دنیا بگویند: این چه دین جامعی است که نتوانسته این مسأله را حل کند؟ چرا مسلمان‌ها نمی‌توانند این را حل کنند؟»
وجه سیاسی رؤیت هلال ماه
گروهی البته بر این اعتقادند که رویت هلال ماه در ایران مانند اکثر مسائل دینی دیگر، سیاسی شده است؛ بدین معنا که رهبری نظام جمهوری اسلامی از آنجا که خود را رهبر جهان شیعه می‌داند، قصد دارد برتری‌اش در جهان اسلام و تفاوت خود با سنی‌ها را پررنگ کند به همین دلیل هرساله روز عید فطر ایران با کشورهای همسایه مسلمان ولی سنی‌اش متفاوت است.
این اختلاف نظرهای دینی و فقهی و سیاسی اما همه یک نتیجه دارد و آن اینکه مسلمانان ایران هرساله در روزهای پایانی ماه رمضان دلهره این را دارند که مبادا آخرین روز روزه‌داری‌شان اشتباه بوده باشد و یا یک روز کمتر روزه گرفته باشند.
این دلهره و بلاتکلیفی اما گویا محلی از اعراب برای طرفداران اسلام سیاسی و فقهی ندارد. آنان همچنان بی‌توجه به همه انتقادات و دلهره‌ها و انتظارات، با "عقیق و سبزه و آینه" به نو کردن ماه بر بام می‌شوند*.
*اشاره به شعری از احمد شاملو