فرزندان مفقودالاثر؛ داستان یک قرن سوگواری

جنگ جهانی اول حجم بی‌سابقه‌ای از ویرانی را در برابر دیدگان بشر به نمایش گذاشت. کشورهای صنعتی پیشرفته برای نخستین بار به تولید انبوه جنگ‌افزار در مقیاس کالاهای صنعتی دست زدند. گازهای سمی هم در فهرست تولید انبوه قرار داشتند. این تصویر سربازان آلمانی در جنگ جهانی اول را نشان می‌دهد که در انتظار حمله‌ای شیمیایی هستند. پرواز پرنده گواهی می‌دهد که هنوز خبری از حمله نیست.

توپخانه و آتشبارهای سنگین که تا آن زمان قدرت ویرانگر خود را تمام و کمال به رخ نکشیده بودند، پیکر سربازان را به تکه‌هایی مجهول‌الهویه تبدیل کردند. هویت این سربازان در قربانگاه‌هایی دور از وطن پاک شد. نمایشگاه "فرزندان گم‌شده" در شهر بن آلمان نشان می‌دهد که جنگ جهانی اول با بیش از ۱۰ میلیون قربانی چگونه فرهنگ سوگواری در اروپا را تغییر داد.

در "وردان" فرانسه، محلی که برای یادبود قربانیان جنگ با آلمان بنا شده، بخشی وجود دارد مملو از استخوان پای سربازان مجهول‌الهویه. این هم از بازی‌های روزگار است که باقیمانده اجساد دشمنان خونی در کنار هم آرام گرفته‌اند.

پتر کُلویتس، پسر کته کلویتس، مجسمه‌ساز مشهور آلمانی، وقتی در اکتبر ۱۹۱۴ در منطقه "فلاندر" (در بلژیک امروزی) قربانی آتش جنگ جهانی اول شد، فقط ۱۸ سال داشت. مادر او تا پایان عمر – ۱۹۴۵ – بارها غم از دست دادن فرزند را در آثار هنری خود بازتاب داد.

برای بسیاری از والدین حتی قبری برای سوگواری وجود ندارد. تنها باقیمانده برای آنان نام قربانیان است. با همین نام‌ها گورستان‌هایی به‌عنوان محل عزاداری به‌وجود آمدند. (تصویر: سنگ قبر پتر کلویتس در "ولادزلو" بلژیک).

رادیت کیپلینگ مهم‌ترین نویسنده بریتانیایی زمان خود بود. او در سال ۱۹۰۷ جایزه نوبل ادبیات را دریافت کرد. کیپلینگ با آغاز جنگ جهانی اول پسرش، جان، را به شرکت در جنگ تشویق کرد. جان کیپلینگ در سال ۱۹۱۵ مفقودالاثر اعلام شد. پیکر او هرگز پیدا نشد.

این عکس محل یادبود قربانیان جنگ جهانی اول در گورستان "تاین کُت" در نزدیکی "ایپر" بلژیک را نشان می‌دهد. روی سنگ‌های اصلی مراکز یادبود قربانیان بریتانیایی جنگ جهانی اول، جمله‌ای از عهد عتیق وجود دارد که رادیت کیپلینگ آن را برگزیده است: «نام شما همواره زنده خواهد ماند».

فرهنگ برخورد با نام قربانیان که ریشه در جنگ جهانی اول دارد، به الگوی سوگواری برای میلیون‌ها شهروندی تبدیل شد که در سال‌های پس از آن جان خود را در آتش جنگ‌ها از دست دادند. تصویر سمت چپ بنای یادبودی در ورشو را نشان می‌دهد؛ مبدأ حرکت قطارها به مقصد اردوگاه‌های مرگ آلمان نازی. تصویر سمت راست هم یادبود "مموریال دو لا شوآ" در پاریس را نشان می‌دهد که به یاد قربانیان هولوکاست ساخته شده است.

نام حدود ۸۵ هزار سرباز آمریکایی نیز که در جنگ ویتنام جان خود را از دست دادند، در دل سنگ حک شده است. این سنگ‌ها در بنای یادبود کهنه‌سربازان جنگ ویتنام در شهر واشنگتن ایالات متحده قرار دارند. شمار قربانیان ویتنامی این جنگ که از ۱۹۶۴ تا ۱۹۷۵ طول کشید، میلیون‌ها نفر برآورد می‌شود.

در زمان دیکتاتوری نظامی آرژانتین – ۱۹۷۶ تا ۱۹۸۳ – ده‌ها هزار مخالف سیاسی حاکمان این کشور ناپدید شدند. مادران این افراد تا امروز هر پنجشنبه در برابر کاخ ریاست جمهوری آرژانتین در بوئنوس آیرس تجمع می‌کنند. آنان خواستار روشنگری در مورد سرنوشت فرزندان‌شان هستند.

تصویر، کارشناسان دادگاه بین‌المللی جنایات جنگی وابسته به سازمان ملل را نشان می‌دهد که قبر دسته‌جمعی قربانیان مسلمان را نبش می‌کنند. صرب‌ها در سال ۱۹۹۵ در جریان جنگ بوسنی و هرزگوین – ۱۹۹۲ تا ۱۹۹۵ – حدود ۸ هزار مرد و پسر را کشتند و اجساد آنان را در گورستان‌های جمعی دفن کردند.

اجساد نیمی از قربانیان حملات تروریستی یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱ به برج‌های دوقلوی تجارت جهانی نیویورک هرگز پیدا نشد. چه جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴، چه حملات تروریستی در سال ۲۰۰۱؛ بازماندگان همواره به محلی برای سوگواری نیاز دارند.