چهره زن ایرانی؛ دوگانگی دیروز، حجاب امروز

تاسیس مدراس دخترانه پس از انقلاب مشروطه

تاریخ مبارزه زنان برای حقوق اجتماعی‌شان در ایران قدمتی نزدیک به ۱۰۰ سال دارد. (عکس: زنان قاجار)

عکس از اولین زنانی که در دوره‌ی قاجار نمایش تغزیه را بازی کردند.

انجمن حقوق زنان در تهران در سال ۱۳۱۱. پس از مشروطه زنان توانستند نقش پر رنگ‌تری در جامعه بازی کنند.

بر اساس شواهد این عکس راهپیمایی زنان کردستانی در ایران در سال ۱۳۳۹ خورشیدی را نشان می‌دهد که شعار حقوق مساوی برای زنان سر داده‌اند.

محمدرضا شاه پهلوی در کنار همسر دومش ثریا اسفندیاری که به خاطر آنکه نتوانست برای وی جانشینی به دنیا بیاورد در سال ۱۳۳۶ از یکدیگر جدا شدند. ثریای آلمانی-ایرانی قربانی نگاه مردانه حاکم بر دستگاه سلطنت شد.

شیرین طهماسب نخستین زن دیپلمات ایرانی است. عکس در سال ۱۳۴۶ گرفته شده است. زنان متعلق به خانواده‌های تحصیل کرده و مرفه در دوران پهلوی دوم رفته رفته جایگاه خود را می‌یافتند. با انکه همچنان اکثریت جامعه زنان از حقوق برابر محروم بود.

زن میلیونر! گرچه شاید این خوش شانسی زندگی این زن را تغییر داده باشد اما اکثریت جامعه همچنان از حقوق اولیه خود محروم بودند. نگاه سنتی حاکم بر جامعه اجازه بلند پروازی آن‌ها را نمی‌داد. حکومت نیز در این میان محتاطانه عمل می‌کرد تا روحانیون متعصب را ناراضی نکند.

حضور زنان در دهه پنجاه در عرصه‌هایی بود که تا پیش از این ممنوعه یا مختص مردان تلقی می‌‌شد. زنان قاضی و خلبان در همین سال‌ها بری اولین بار فعالیت‌شان را آغاز کردند.

زنان و دختران ایرانی در دوران حکومت محمدرضا شاه با وجود همه مخالف‌های سنتی و مذهبی توانسته بودند روند رو به رشدی را در ورزش بیابند. روندی که انقلاب اسلامی برای دست‌کم دو دهه آن را متوقف کرد.

این تصویر متعلق به سال ۱۳۵۶ در شهر قم است. کمتر کسی فکر می‌کرد انقلاب در یک سال بعد این رواداری مذهبی و همزیستی سنتی‌ها و مدرن‌ها را به چالش بکشد.

زنان در به ثمر رسیدن انقلاب ۱۳۵۷ سهم عمده‌ای داشتند. گرچه روایت رسمی پس از انقلاب زنان را در تود‌ه‌هایی پیرو مذهب و سنن اسلامی نشان می‌دهد اما زنان مترقی نیز نقش قابل توجه‌ای را ایفا کردند. با این حال این زنان اولین قربانیان انقلاب لقب گرفتند. (عکس: تظاهرات زنان پس از انقلاب ۱۳۵۷)

چهره زن ایرانی با شروع انقلاب اسلامی تغییر اساسی کرد. بخشی مدرن جامعه مجبور شد برای سالیان سال چهره از عرصه‌ی عمومی بپوشاند اما خصوصا در یک دهه اخیر بار دیگر این بخش ترقی خواه به عرصه عمومی باز گشته است.

روایت رسمی جمهوری اسلامی از زنان بسیار از آنچه که در جامعه در جریان است، تفاوت دارد. زنانی که می‌‌خواهند از حالت توده‌ای سیاه به جامعه‌ای پویا، رنگین و پیشرو تبدیل شوند، هواداران سنت را خشمگین می‌کند.

حجاب دغدغه‌‌ای است که پس از سی سال از انقلاب اسلامی به اشکال مختلف مورد توجه حکومت ایران است. گرچه تاکنون اکثریت طرح‌ها و نقشه‌های "فرهنگی و انتظامی" موفقیت چندانی در "مبارزه با بدحجابی" کسب نکرده است.

روایت رسمی حکومت از جامعه متعالی با انچه که شهروندان ایران و خصوصا زنان و دختران در پی آن هستند تفاوت‌های اساسی دارد.

دستگیری‌های گروهی زنان و دختران تنها خشم جامعه را افزایش داده و شاید مهم‌ترین پیامد آن ارعاب شهروندان و نارضایتی آنان بوده است.

زنان مدرن ایرانی در پی شرایطی هستند که دیگر زنان و دختران کشورهای آزاد از آن برخوردارند. شاید به همین دلیل با وجود همه محدودیت‌ها و فشارها دست از تلاش بر نمی ‌دارند. (عکس: حذف تیم فوتبال زنان از مسابقات آسیایی به علت نوع پوشش)

در میان اقشار سنتی نیز نگاه و سبک زندگی در حال تغییر است. نیمی ‌از جامعه برای دستیابی به استقلال مالی، به کشمکش با عرف‌ها و سنت‌های رایج روی آورده است.

موفقیت زنان ورزشکار ایران با وجود همه محدودیت‌ها و امکانات از خواست انان برای پیروزی خبر می‌دهد. عکس: زهرا نعمتی قهرمان مدال طلای پاراالمپیک ۲۰۱۲ لندن.

دختران و زنان ایرانی در عرصه سیاسی و مبارزات مدنی نیز پیشرو‌ هستند. آنها موتور محرک اکثر جنبش‌ها و مبارزات مدنی ترقی‌خواهانه‌ی دو دهه‌ی اخیر محسوب می‌شوند.

حکومت در اکثر اوقات به زنانی اجازه حضور در عرصه تصمیم‌گیری و مسئولیت‌های سیاسی را داده‌ است که ایدئولوژی حاکم را تبلیغ می‌کنند. با این حال اندک زنان مترقی حاضر در میدان رسمی سیاست توانسته‌اند دستاوردهایی قابل تامل کسب کنند. (عکس: زنان نماینده در پارلمان ایران)

اما راه رسیدن به اهداف قطعا هموار نیست. سنت‌هایی که ریشه در مذهب دارد و اعمال قدرت انتظامی از سوی حاکمیت جنبش زنان ایران را نشانه رفته است.

مبارزه زنان ایرانی برای دستیابی به حقوق برابر همچنان ادامه دارد. مبارزه‌ای که کم هزینه هم نبوده است و بسیاری از آنان را روانه‌ی زندان یا مجبور به مهاجرت کرده است.