آغاز نخستین سفر جان کری به ۵ کشور آسیای میانه
۱۳۹۴ آبان ۹, شنبه
وزیر خارجه آمریکا روزشنبه (۳۱ اکتبر/۹ آبان) درآغاز نخستین سفر دورهای خود وارد قرقیزستان شد. جان کری قصد دارد در جریان سفر خود به آسیای میانه از کشورهای ازبکستان، تاجیکستان، قزاقستان و ترکمنستان نیز بازدید کند.
کری در این سفر به شهرهای بیشکک، سمرقند، آستانه، دوشنبه و عشق‌آباد میرود و طی نشستی در شهرسمرقند (۹ آبان) با همتایان خود در پنج کشورآسیای میانه دیدار و ملاقات میکند. در این نشست تامین امنیت منطقه، عملیات نظامی روسیه در سوریه و تهدیدهای گروه دولت اسلامی در آسیای میانه نیز مطرح خواهد شد.
بیشتر بخوانید: برنامه مرد کرملین در قرقیزستان برای کاهش نفوذ آمریکا
جان کری پس از ورود به فرودگاه ماناس در خارج شهر بیشکک بلافاصله عازم پایتخت قرقیزستان شد تا با آلمازبک آتامبایف رئیس جمهور و وزیر خارجه این کشور دیدار و گفت‌وگو کند. وزیر خارجه آمریکا ساختمان جدید دانشگاه آمریکایی در بیشکک پایتخت قرقیزستان را افتتاح و از بنای جدید سفارت آمریکا در این کشور نیز بازدید خواهد کرد.
روابط تیره آمریکا و قرقیزستان
قرقیزستان تا سال گذشته میزبان یک پایگاه هوایی ارتش آمریکا بود. از طریق این پایگاه تجهیزات و تدارکات لازم برای نیروهای ناتو در افغانستان ارسال می‌شد. این پایگاه از ماه ژوئیه ۲۰۱۴ تعطیل شده است.
روابط قرقیزستان و آمریکا زمانی تیره شد که وزارت خارجه آمریکا به عظیم‌جان عسکر‌اف یک فعال حقوق بشر قرقیز که در زندان به سر می‌برد، جایزهای اعطا کرد. این اقدام آمریکا موجب خشم دولت قرقیزستان شد و توافق‌نامه همکاری میان قرقیزستان و آمریکا را لغو کرد. در نتیجه آمریکا یکی از مهمترین پایگاههای نظامی خود در آسیای میانه را از دست داد.
خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان نیز سبب کاهش اهمیت این منطقه در سیاست‌های راهبردی آمریکا شد. کارشناسان محلی در گفت‌وگو با دویچه وله در تشریح سیاست آمریکا در این منطقه تائید کردند که آمریکا این منطقه را به رقیبان روسی و چینی خود واگذار کرده است.
دلایل سفر ناگهانی جان کری به آسیای میانه
اما سفر ناگهانی کری به آسیای میانه بی‌ارتباط با حوادث اخیر افغانستان و بازگشت طالبان به برخی از نقاط مرزی آسیای میانه نیست. باراک اوباما رئیس جمهورآمریکا پیش از این اعلام کرد که ۵۵۰۰ نظامی آمریکائی پس از سال ۲۰۱۶ نیز در افغانستان باقی خواهد ماند.
به گفته کارشناسان محلی مذاکرات ۵ کشور آسیای میانه با آمریکا به شکل دورهای ادامه خواهد یافت. خورشید همدم، تحلیلگر مسائل آسیای میانه و رئیس دفتررادیو آزادی در شهر دوشنبه به دویچه وله میگوید: «ترکیب دیپلماتیک با عنوان کشورهای پنج بعلاوه یک ((C5+1 یعنی به ۵ کشورآسیای میانه و آمریکا گفته میشود. از سال ۲۰۰۱ حدود ۱۴ سال پیش آمریکا بعد از حمله تروریستی ۱۱ سپتامبر توجهاش به آسیای میانه بیشتر شده بود چون این منطقه با افغانستان همسایه است.»
اما با روی کارآمدن باراک اوباما توجه آمریکا به آسیای میانه کاهش پیدا کرد و برخلاف آن روسیه موقعیت بهتری یافت و این کشور در قرقیزستان و تاجیکستان حضور نظامی دارد.
خورشید همدم کارشناس مقیم شهر دوشنبه تاکید میکند: «آمریکا و روسیه مشترکا علیه طالبان و داعش مبارزه میکنند. من همیشه با هیئتهای آمریکایی و یا مقامات آمریکائی که به تاجیکستان سفر میکنند، مصاحبههای اختصاصی کردم و هیچگاه همکاری روسیه در مسئله تامین امنیت مرز تاجیکستان با افغانستان برای آمریکا مشکلساز نبوده است.»
به گفته آقای همدم با وجود بسته شدن پایگاه ماناس ایالات متحده موقعیتی کمتر از روسیه در آسیای میانه ندارد. وی در این رابطه تاکید میکند: «آمریکا در آموزش کارمندان ساختارهای حکومتی، تجهیز مرزها با فنآوری نوین و تحویل دادن خودروهای ویژه کوهستان به ما (تاجیکستان) کمک کرده است.»
وخامت وضعیت حقوق بشر در آسیای میانه
اما سفر ۴ روزه وزیر خارجه آمریکا به آسیای میانه مورد انتقاد سازمانهای حقوق بشری نیز قرارگرفت. این نهادها با از آقای کری صریحا خواستند که مسئله حقوق بشر و حبس دگراندیشان و روزنامهنگاران را نیز در دیدار با سران کشورهای آسیای میانه در میان بگذارد.
بیشتر بخوانید: "آغاز دوران جدید سرکوب در تاجیکستان"
"کمیته حمایت از روزنامهنگاران" (CPJ) که مقر آن در نیویورک است در نامهای سرگشاده (۲۸ اکتبر/۶ آبان) از وزیر خارجه آمریکا خواسته است که در دیدار با روسای جمهوری کشورهای آسیای میانه سرکوب و سانسور رسانهها را مطرح کند. در نامه کمیته یاد شده همچنین آمده است که روزنامهنگاران و بلاگرها در این کشورها به شدت تحت فشار قرارگرفتهاند و زندانی میشوند.
در این نامه از حبس ساپارممد نپسقولیاف، روزنامهنگارانتقاد شده است که دولت ترکمنستان در هفتم ژوئیه امسال او را دستگیر کرده بود. ترکمنستان این روزنامهنگار را به جرم فروش مواد مخدر در ۳۱ اوت محاکمه کرد. کمیته حمایت از روزنامهنگاران از آقای کری خواست که برای آزادی نپسقولیاف با رهبر ترکمنستان صحبت کند.
اما انتقادات از وضعیت حقوق بشر و یا سران این کشورها برای آمریکا چالشبرانگیز است. دو پایگاه نظامی آمریکا در ازبکستان و قرقیزستان به دنبال این گونه انتقادات بسته شدند. از طرف دیگر منطقه آسیای میانه در مبارزه با تروریسم و نفوذ گروههای اسلامگرای افراطی وضعیت ویژهای دارد. سه کشور آسیای میانه تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان هزاران کیلومتر با افغانستان مرزهای مشترک دارند.
حضور جنگجویان گروه دولت اسلامی (داعش) در افغانستان دغدغه این کشورها را اکنون دوچندان کرده است و به همکاری آمریکا نیاز شدیدی دارند. براساس آمار رسمی دولتهای آسیای میانه تاکنون صدها تن از جوانان این کشورها به گروه دولت اسلامی پیوستهاند.
بیشتر بخوانید: گسترش نفوذ نیروهای دولت اسلامی در آسیای میانه
کارشناسان محلی به این مسئله هم اشاره میکنند که سفرغیرمترقبه جان کری به آسیای میانه نگرانیهای سران این کشورها از نفوذ و حضور گروههای تروریستی اسلامگرا خواهد کاست و سبب تقویت دوباره موقعیت آمریکا در آسیای میانه خواهد شد.