بحران بازار ارز در ایران؛ بانک مرکزی تحت فشار نمایندگان مجلس
۱۴۰۳ آذر ۲۹, پنجشنبه
همزمان با ورود قیمت دلار بازار آزاد به کانال ٨٠ هزار تومان، علیرضا زندیان، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، در خصوص وضعیت بحرانی بازار ارز و کاهش ارزش پول ملی گفت: «حتی فقیرترین کشورهای آفریقایی نیز با چنین کاهش شدیدی در ارزش پول خود مواجه نیستند.» او بانک مرکزی و شورای عالی پول و اعتبار را مسئول اصلی این وضعیت دانست و افزود، "سیاست‌های فعلی این نهادها شفاف و مؤثر نبوده و توانایی کنترل اوضاع و مدیریت جنبه روانی افزایش نرخ ارز را ندارند".
زندیان همچنین به تأثیر عوامل روانی و نقش گروه‌های تلگرامی داخلی در دامن زدن به نوسانات ارزی اشاره کرد و "ایجاد مدیریت واحد" برای تعیین نرخ ارز را شرط لازم برای حل موضوع ارز دانست.
این اظهارات در شرایطی مطرح می‌شود که عواملی مانند نقدینگی و تورم که بر افزایش قیمت ارز موثرند، همچنان روند صعودی دارند.
جراحی اقتصادی جدید در دولت چهاردهم
مسعود پزشکیان، رئیس‌دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، با اجرای جراحی اقتصادی جدید، تلاش دارد وضعیت آشفته بازار ارز را ساماندهی کند. یکی از اقدامات او، افزایش نرخ ارز ترجیحی از ۲۸۵۰۰ تومان به ۳۸۵۰۰ تومان و حذف نرخ ارز نیمایی از تاریخ ۲۴ آذرماه بوده است. بانک مرکزی نیز با اعلام راه‌اندازی بازار ارز توافقی برای معاملات تجاری، پایان فعالیت سامانه نیما را از اول بهمن‌ماه اعلام کرده است.
این اقدامات با هدف کاهش توزیع رانت و بهبود مدیریت بازار ارز انجام شده‌اند، اما نگرانی‌هایی نیز درباره افزایش هزینه‌های واردات و تشدید نوسانات ارزی وجود دارد. برخی کارشناسان معتقدند که موفقیت این سیاست‌ها به برنامه‌ریزی دقیق و نظارت کامل بستگی دارد.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
ارز نیمایی، که به اختصار "نظام یکپارچه معاملات ارزی" نامیده می‌شود، در سال ۱۳۹۷ با هدف کنترل نوسانات ارزی و تأمین نیازهای وارداتی کشور راه‌اندازی شد. این سامانه به صادرکنندگان اجازه می‌دهد ارزهای حاصل از صادرات خود را در بازاری توافقی عرضه کنند و واردکنندگان نیز می‌توانند ارز مورد نیاز خود را با نرخ‌های مشخص خریداری کنند.
اما تصمیم اخیر دولت مبنی بر حذف ارز نیمایی و انتقال معاملات به بازار توافقی، موجی از انتقادات را برانگیخته است. برخی از کارشناسان هشدار داده‌اند که این اقدام در شرایط تورمی کنونی ممکن است هزینه‌های واردات را افزایش داده و بازار ارز را با نوسانات بیشتری مواجه کند.
از سوی دیگر مشخص نیست با کاهش فروش نفت دولت چطور می‌تواند نیاز ارزی خود را در سال آینده تامین کند. در همین راستا تانکرترکرز، که تجارت جهانی نفت را رصد می‌کند، اعلام کرد متوسط صادرات نفت خام ایران در نیمه‌اول ماه دسامبر در حدود ۱/۲ میلیون بشکه در روز بوده که این حجم نسبت به سه ماه قبل آن ٤٠٠ هزار بشکه کاهش داشته است.
واکنش بانک مرکزی به بحران ارزی
با این حال، رئیس بانک مرکزی اعلام کرده است که منابع ارزی کشور کافی بوده و برنامه‌هایی برای تزریق ارز به بازار در نظر گرفته شده است. اما علیرضا زندیان این رویکرد را ناکافی دانست و گفت: «مصاحبه رئیس بانک مرکزی تأثیری بر قیمت ارز نداشته است. بانک مرکزی باید سیاست‌های کلان خود را شفاف اعلام کند و از وضعیت انفعال خارج شود.»
زندیان همچنین بر لزوم پاسخگویی مدیران بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در مجلس تأکید کرد و از حضور مدیران این دو نهاد در کمیسیون اقتصادی مجلس برای پاسخگویی خبر داد. این جلسه قرار است هفته آینده برگزار شود.
آینده بازار ارز؛ دلار ۱۰۰ هزار تومان می‌شود؟
علی‌اصغر سمیعی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با اعتماد گفت: «درصورتی که نرخ تورم کنترل نشود این احتمال وجود دارد که قیمت دلار به مرز ۸۰ هزار تومان و حتی به ۱۰۰ هزار تومان برسد.»
با وجود اقدامات اخیر دولت و بانک مرکزی هنوز چشم‌انداز روشنی برای کنترل بازار ارز وجود ندارد. به نظر می‌رسد موفقیت در این مسیر مستلزم همکاری نزدیک میان دولت، بانک مرکزی و مجلس است. تدوین سیاست‌های شفاف، مدیریت روانی بازار و جلوگیری از تأثیرگذاری عوامل خارجی و داخلی، گام‌های حیاتی برای بازگشت ثبات به بازار ارز ایران خواهند بود.
نوسانات قیمت ارز و روند افزایشی آن دو موضوع متفاوت هستند. نوسانات قابل کنترل بوده و بانک مرکزی می‌تواند از طریق اعمال سیاست‌های تزریقی مثبت و منفی آن‌ها را مدیریت کند. اما روند افزایش قیمت ارز به دلیل کاهش ارزش پول ملی است و تا زمانی که تورم در سطح بالای ۴۰ درصد باقی بماند، این روند ادامه خواهد داشت.
اختلاف نرخ تورم بین ایران و کشورهایی که ارزهای معتبر مانند دلار و یورو دارند، به طور مستقیم بر قیمت ارز تأثیر می‌گذارد. در حالی که نرخ تورم در این کشورها معمولاً کمتر از پنج درصد است، در ایران نرخ تورم بالای ۳۰ درصد است، که این تفاوت به طور طبیعی باعث افزایش قیمت ارز می‌شود.