سرنوشت نقاشی‌های میلیاردی ربوده شده در زمان آلمان نازی

در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۰ ماموران گمرک آلمان در قطار به مردی مسن به نام کورنلیوس گورلیت مشکوک شدند که پول نقد بسیاری به همراه داشت. اگرچه حمل پول عملی غیرقانونی نیست، اما ماموران مشکوک بودند که این مرد برای فرار از پرداخت مالیات بردرآمد در آلمان، حساب سپرده در بانک‌های سوییس باز کرده ‌و پول‌های خود را در آن‌جا نگه‌داری می‌کند.

ماموران اداره مالیات به خانه کورنلیوس گورلیت در شهر مونیخ مراجعه کردند و در میان آشغال و قوطی های کنسروی که تاریخ مصرف‌شان به سر رسیده بودند، به گنجینه عظیمی از آثار هنری دست یافتند که سال‌ها پیش گم شده بودند.

گفته می‌شود بسیاری از آثار هنری به دست آمده در خانه کورنلیوس گورلیت آثار هنری مسروقه ‌در جنگ جهانی دوم هستند؛ آثار هنرمندانی چون پیکاسو، ماتیس، شاگال، کله، مونه، لیبرمن (تصویر: دو سوارکار در ساحل) و ده‌ها نقاش برجسته‌ی دیگر. بسیاری از این آثار به یهودیانی تعلق داشتند که برای نجات جان خود از چنگال ارتش هیتلری می‌گریختند. نازی‌ها آثار این هنرمندان را در شمار "هنر منحط" رده‌بندی کرده بودند.

هیلده‌براند گورلیت (وسط)، پدر کورنلیوس، از موفق‌ترین دلالان هنری در دوران نازی‌ها بود و با آنها همکاری می‌کرد. او با اجازه آدولف هیتلر، رهبر نازی‌های آلمان، مجموعه‌ای بی‌نظیر از آن‌چه آن زمان "هنر منحط" نامیده می‌شد، جمع‌آوری می‌کرد و این آثار را در کشورهای دیگر می‌فروخت. هیلده‌براند گورلیت پس از پایان جنگ جهانی دوم اعلام کرد که مجموعه آثار هنری‌اش به همراه اسناد آنها در پی یک حریق نابود شده‌اند.

کورنلیوس گورلیت در سال ۲۰۱۱ اثری از ماکس بکمن را فروخت. این اثر هنری ۸۶۴ هزار یورو به فروش رفت. پشت این تابلو اتیکتی با عنوان "گالری فلشتهایم" داشت و تاریخ ۱۹۳۱ بود. فلشتهایم، گالری‌دار یهودی آلمانی در سال ۱۹۳۳ از ترس نازی‌ها از آلمان گریخت و بسیاری از آثار هنری‌اش را باقی گذاشت.

در ماه نوامبر سال ۲۰۱۳ مردم جهان متوجه گنجینه مخفی هنری گورلیت شدند. خانم مایکه هوفمان کارشناس تاریخ هنر (تصویر سمت راست) از زمان کشف این مجموعه در بهار سال ۲۰۱۲ مسئولیت تحقیق و بررسی این آثار و تعیین صاحبان آن‌ها را به عهده دارد. اما صاحبان اصلی این آثار هنری چه کسانی هستند؟ تعیین این امر از نظر حقوقی، اخلاقی و تاریخی بسیار دشوار است.

کارشناسانی چون خانم مایکه هوفمان در ارتباط با صاحبان اصلی هر تابلوی نقاشی این گنجینه تحقیق می‌کنند. در این رابطه نکاتی چون اتیکت‌های چسبیده به پشت هر تابلوی نقاشی، یا اسناد مربوط به هر اثر هنری که نزد تاجران آثار هنری موجود هستند، به یافتن صاحبان اصلی این آثار کمک می‌کنند.

براساس قوانین آلمان پرونده آثار هنری گورلیت با گذشت ۳۰ سال از زمان سرقت این آثار هنری، دیگر نمی‌تواند جنبه قانونی داشته باشد و کلیه ادعاهای صاحبان این آثار مبنی بر بازگشت آنها قانونی نیست. در چنین شرایطی وزارت دادگستری ایالت بایرن آلمان لایحه‌ای را تقدیم مجلس ایالتی کرده که بر مبنای آن موضوع گذشت زمان برای آثار هنری به سرقت‌رفته‌ای که آگاهانه مخفی می‌شوند، طولانی‌تر شود.

دولت فدرال آلمان و دولت ایالتی بایرن در نظر دارند با همکاری یکدیگر موضوع "پرونده گورلیت" را سامان دهند. تحقیقات در این باره تاکنون نتایج زیادی به بار نیاورده است. تنها چند اثر از این مجموعه‌ی بی‌نظیر، جزو آثار مسروقه‌ی دوران حکومت حزب ناسیونال سوسیالیسم در آلمان اعلام شده‌اند. کارشناسان زیر نظر خانم اینگه‌بورگ برگ‌گرین-مرکل تعیین صاحبان اصلی این آثار را ادامه می دهند.

دیوید تورن، شهروند ۸۸ ساله اهل نیویورک علیه آلمان و دولت ایالتی بایرن شکایت کرده است. او در نظر دارد تابلوی "دوسوارکار در ساحل" اثر لیبرمن را از گنجینه گورلیت بازپس گیرد. دیوید تورن مدعی است که این تابلو متعلق به داوید فریدمن، جد پدریش است که در سال ۱۹۴۲ توسط نازی‌ها کشته شد.

این بار خبر هیجان‌انگیز دیگری از اتریش منتشر شده است. وکلای گورلیت در خانه‌ای دور در شهر زالتسبورگ که به نظر نیمه ویران می‌آید، شاهکارهای هنری نقاشانی چون مونه، مانه و رنوار را ثبت کردند. گرچه وکلای گورلیت اعلام کرده‌اند که این آثار در مالکیت شخصی گورلیت بوده، اما این امکان وجود دارد که بخشی از این آثار جزو آثار هنری مسروقه در دوران آلمان نازی‌ باشند.

مقامات دادستانی فدرال آلمان با گورلیت به توافق رسیدند در صورت "اثبات مالکیت غیر" و مسروقه‌بودن آثار، مالکیت صاحبان اصلی آن‌ها به رسمیت شناخته شده و آثار به آنان بازگردانده شود. در ازای این اقدام گورلیت کلیه تابلوهای نقاشی‌ای را که در سال ۲۰۱۲ ضبط شده بودند را پس گرفت. گورلیت در ششم مارس ۲۰۱۴ در سن ۸۱ سالگی درگذشت. اما موضوع دزدی تابلوهای هنری در زمان نازی‌ها همچنان ادامه دارد.

کورنلیوس گورلیت در وصیت‌نامه خود نوشته است که کلیه آثار هنری‌اش به موزه‌ای در سوئیس اهدا شود. گورلیت در این وصیت نامه تاکید کرده که این آثار هنری باید به کشوری منتقل شوند که او خاطرات شیرینی از آن دارد. گرچه دولت آلمان مخالفتی با این نظر گورلیت ندارد، اما بعضی از افراد خانواده گورلیت مخالف این اقدام هستند.

موزه هنری شهر برن موافقت خود را با وصیت نامه گورلیت اعلام کرده و خواستار دریافت این آثار شده است. گرچه یکی از خویشاوندان گورلیت به اعتبار قانونی وصیت‌نامه اعتراض کرده، اما مقامات موزه هنری برن بر این نظرند که این اعتراض رد خواهد شد. البته دولت آلمان بسیاری از این آثار هنری را تا مشخص شدن قطعی صاحبان آنها نگه خواهد داشت.

تابلوی "زن نشسته" اثر ماتیس. تا کنون دو نفر مدعی مالکیت این تابلو شده‌اند.

"زوج" اثر هانس کریستوف متعلق به سال ۱۹۲۴ یکی از تابلوهای این گنجینه است.

اثری با نام "قطار خیابانی" متعلق به برنهارد کرچمار، نقاش آلمانی. نازی‌ها آثار این هنرمند را در شمار "هنر منحط" رده‌بندی کرده بودند. "هنر منحط" عنوانی بود که رژیم نازی به آن آثار هنری اطلاق می‌کرد که در تقابل یا تعارض با ایدئولوژی نازی قرار داشت یا دست‌کم حاکمان وقت چنین ناسازگاری‌ای را برای این آثار هنری قائل بودند. رژیم نازی این آثار را "عاری از معنا" می‌دانست و عرضه‌ی آنها را ممنوع کرده بود.

اثری از کنراد فلکیس مولر، نقاش آلمانی است که "زوجی در طبیعت" نام دارد. کورنلیوس گورلیت بخش کوچکی از این مجموعه‌ی بی‌نظیر را جزو آثار مسروقه‌ی دوران حکومت حزب ناسیونال سوسیالیسم در آلمان می‌دانست.

تصویر متعلق به اثری از آنتونیو کانال معروف به کانالتو، نقاش ونیزی است که در سال ۱۷۶۸ درگذشت.

"زن و مرد پشت پنجره" اثر ویلهلم لاخنیت به سال ۱۹۲۳. (تصویر) کورنلیوس گورلیت، از هنگام مرگ پدر در سال ۱۹۵۶ تا زمان مصادره‌ی این آثار در ۲۸ فوریه‌ی ۲۰۱۲ هرگاه به پول احتیاج داشت، یکی از این تابلوها را به فروش می‌رساند.