سهم آسیای میانه در آلودگی‌های زیست‌محیطی
۱۳۸۸ آذر ۲۲, یکشنبه
کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز پس از ۲۰ سال فروپاشی نظام شوروی، هنوز هم با تاثیرات منفی آن مبارزه می‌کنند. مشکلات زیست‌محیطی کاهش نیافته، مشارکت مردم در حفظ محیط زیست نیز کمتر شده است. ولی در کنفرانس جهانی محیط زیست در کپنهاک، هیئت نمایندگی کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز نیز حضور فعالی دارند.
محیط زیست آلوده نیست، محیط زیست نابود است
دکتر دیتر ماتای Dieter Matthei که ۵ سال در آسیای میانه مسئولیت‌های مختلفی از جمله ریاست "سازمان امنیت و همکاری اروپا" را بر عهده داشته و به وضعیت زیست‌محیطی این منطقه آشنایی دارد، در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه وله می‌گوید، اگر قرار است درباره‌ی وضعیت زیست‌محیطی صحبت شود، بایستی از نابودی محیط زیست صحبت کرد، نه از آلودگی آن.
این کارشناس آلمانی در ادامه می‌افزاید: «بزرگترین مسئله زیست‌محیطی این مناطق از دوران شوروی سابق به ارث رسیده و حالا این کشورها از جامعه جهانی درخواست کمک مالی و فنی و می‌کنند.»
زباله‌های اتمی در قزاقستان
در سمی‌پلاتینسک قزاقستان حدود ۵۰۰ آزمایش هسته‌ای انجام گرفته و زباله‌های اتمی نیز انبار شده است. دکتر ماتای معتقد است، استخراج اورانیوم که برای سلاح و نیروگاه‌های اتمی به کار می‌رود، جزو مشکلات زیست‌محیطی این منطقه است. قزاقستان یکی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده‌ی اورانیوم دنیاست. ماتای می‌گوید، اورانیوم سبب آلودگی طبیعت تاجیکستان، ازبکستان و قرقیزستان شده است. برای از بین بردن تاثیرات منفی آن، جامعه‌ی جهانی مخصوصا آمریکا و اتحادیه اروپا تابه‌حال کمک‌های زیادی کرده‌اند.
ولی کارشناسان محلی محیط زیست می‌گویند، علی‌رغم این کمک‌ها تابه‌حال در مشکلات ناشی از تاثیرات منفی آزمایش‌های اتمی و در مسئله‌ی تقسیم آب پیشرفتی حاصل نشده و مشکلات همچنان به قوت خود باقی است.
دریاچه آرال خشک می‌شود
دکتر دیتر ماتای، کارشناس آلمانی، درباره فاجعه زیست‌محیطی دریاچه آرال هم چنین توضیح می‌دهد: «دریاچه آرال به بزرگی ایالت بایرن در آلمان است و سطح آب آن ۲۲ متر تا به امروز کاهش یافته است. سازمان ملل ۴۰۰ هزار کیلومترمربع از اطراف دریاچه آرال را "منطقه مصیبت‌زده" اعلام کرده است. آب رودخانه‌های آمودریا و سیردریا که به آرال می‌ریزند، خشک می‌شود و حجم مناطق صحرایی نیز افزایش می‌یابد».
این کارشناس تاکید می‌کند، این مشکل را می‌توان فقط با کمک جامعه جهانی حل و فصل کرد. به‌نظر فرید توخباتولین، صاحب‌نظر مسائل زیست‌محیطی منطقه آسیای میانه، آنچه با نابودی این دریاچه نقش مستقیمی دارد، آبیاری مزارع پنبه از طریق آمودریا و سیردریا است. در ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان برای آبیاری مزارع پنبه، آب این دریاها را به‌کار می‌برند و این مسئله سبب شور شدن آب آشامیدنی می‌شود. این مشکل به‌نظر او سبب افزایش بیماری هیپاتتیس آ نیز می‌شود.
کارخانه‌ی کمتر، آلودگی کمتر
به‌نظر فرید توخباتولین، مشکلات اقتصادی به مردم مجال آن را نمی‌دهد که به اینگونه مسائل بیاندیشند. وی در ادامه می‌افزاید: «در کشورهای آسیای مرکزی از جمله ترکمنستان، صنایع سنگین و کارخانه‌های بزرگ صنعتی وجود ندارند و از نقطه نظر زیست‌محیطی، کم بودن تعداد کارخانه‌های صنعتی شاید امتیازی برای این کشورها باشد.»
فرید توخباتولین در ادامه توضیحاتش ولی اشاره می‌کند: «مراکز نفت و گاز سواحل دریای خزر و پالایشگاه سیدی در شرق ترکمنستان و یا کارخانه کاغذسازی عشق‌آباد، به‌نظر من، با استانداردهای بین‌المللی مطابق ندارند و بر آلودگی هوا بسیار تاثیر منفی گذاشته‌اند.» این کارشناس محلی امیدواراست، اجلاس کپنهاک توجه دولت‌های منظقه را به وضعیت آلودگی آب و هوا بیشترکند.
مردم با ایده دفاع از محیط زیست بیگانه‌اند
فعالان زیست‌محیطی منطقه، از جمله فرید توخباتولین، معتقدند، در شرایط کنونی نه دولت‌ها و نه مردم منطقه آمادگی دفاع از محیط زیست را ندارند.
بنا به گفته او، فعالان محیط زیست دستگیر می‌شوند و دولت‌ها از آشکار شدن مشکلات زیست محیطی بیم دارند. وی در ادامه صحبت‌هایش به زندانی شدن آندره ساتوکین، یکی از فعالان محیط زیست در استان داش‌حوض ترکمنستان، اشاره می‌کند.
آسیای مرکزی سومین منطقه‌ی عاری از سلاح اتمی دنیا
پنج کشور آسیای مرکزی، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان، امسال قرارداد منطقه‌ی عاری از سلاح‌های هسته‌ای را امضا کردند. به‌نظر دیتر ماتی، کارشناس آلمانی، این نخستین اقدامی است که این کشورها مشترکا علیه نابودی طبیعت خود انجام داند. آسیای میانه پس از اقیانوس آرام و آمریکای مرکزی، سومین منطقه‌ی عاری از سلاح‌های اتمی دنیا شمرده می‌شود.
فعالان محیط زیست منطقه، ازجمله فرید توخباتولین، می‌گویند که مسائل زیست‌محیطی فرامنطقه‌ای تابه‌حال لاینحل مانده و فقط با مشارکت همه‌ی کشورهای منطقه از جمله ایران می‌توان آن را حل و فصل کرد.
به‌نظر آنان، مرز مشترک زمینی و آبی این مناطق با ایران بایستی نقش ایران را در حل و فصل مشکلات زیست‌محیطی فرامنظقه‌ای برجسته‌ترکند.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: بابک بهمنش