شصتمین سالروز قیام ۱۷ ژوئن در شرق آلمان

دامنه اعتصاب‌ها و تظاهرات کارگران محله "فریدریشس‌هاین" در نخستین دهه پس از پایان جنگ جهانی دوم چنان گسترده و غیرقابل کنترل شد که رهبران آلمان شرقی، دست به سوی شوروی دراز کردند تا سرانجام این قیام با دخالت سربازان ارتش سرخ و تانک هایشان سرکوب شد.

یاد و خاطره ۱۷ ژوئن در تاریخ آلمان ماندگار شده است؛ دلیل شکل‌ گرفتن اعتصاب ها در این روز اعتراض به قانونی بود که طبق آن ساعات کار کارگران افزایش می یافت، ولی حقوق دریافتی آن‌ها ثابت می ماند. از سوی دیگر، به‌رغم گذشت هشت سال از پایان جنگ دوم جهانی، آلمان شرقی دیگر قادر به تهیه مواد خوراکی برای مردمش نبود. در ابتدای سال ۱۹۵۳ از صاحبان بسیاری از مزارع، دامداری ها وهتل‌ها سلب مالکیت شد، مسیحیان بسیاری مورد آزار قرار گرفتند و صدها انسان به دلیل های پوچ و واهی روانه زندان شدند.

اثرات مرگ استالین بر آلمان شرقی

با مرگ استالین در روز ۵ مارس ۱۹۵۳ آلمان شرقی دوباره دستخوش تغییرات شد. سیاستمداران شوروی رهبران آلمان را مکلف کردند که مصوبات قانونی گذشته را لغو کنند. البته این مسئله خوشحالی مردم را در پی نداشت، زیرا آنان از خیره سری سیاستمداران به ستوه آمده بودند. در این میان اما قانونی که کارگران را مجبور به کار بیشتر می کرد، به قوت خود باقی می ماند.

در روز ۱۶ ژوئن تعدادی از کارگران پس از شنیدن این خبر که قانون مذکور لغو نخواهد شد، در خیابان استالین گردهم آمدند.عصبانیت آن‌ها بیش‌تر به این خاطر بود که یکی از فعالان سندیکای کارگری هم بر درستی این قانون صحه گذاشته بود. معترضان که تعدادشان به هزاران نفرمی رسید، به سمت ساختمان‌های دولتی روانه شدند. این حرکت اعتراضی با شعار «ارتش ملی نمی خواهیم، نان می‌خواهیم».

دست اندرکاران دفتر سیاسی حزب به امید پراکنده کردن جمعیت خبر از لغو قانون مورد مناقشه دادند، اما این خبر تاثیری بر انبوه راه‌پیمایان نداشت، چون که خواسته آنان فراتر از لغو این قانون بود. راه‌پیمایان خواستار برگزاری انتخابات آزاد و کناره‌گیری دولت بودند. در این میان از راه‌پیمایان خواسته شد که فردای آن روز یعنی ۱۷ ژوئن بار دیگر در خیابان استراسبرگ جمع شوند. خبر این اعتصاب و گردهمایی تعیین شده درروز۱۷ ژوئن، به زودی در سراسر برلین شرقی پیچید، چرا که رادیوی آمریکایی بخش برلین غربی گزارش کامل این رویدادها را مخابره کرده بود؛ بیش‌تر افراد برلین شرقی به این رادیو گوش می‌کردند.

تانک‌های روسی در خیابان‌های برلین

در اولین ساعات صبح روز ۱۷ ژوئن افراد زیادی در میدان استراسبرگ جمع شدند که  به تعداد آن‌ها همواره اضافه می شد. آن‌ها پرچم‌ها و پارچه‌هایی در دست داشتند که بروی آن شعارهایی مثل «انتخابات آزاد، آزادی، ما نظام سوسیالیستی نمی خواهیم» نوشته شده بود. نزدیک ظهر یکان‌های ارتش شوروی وارد عمل شدند و مکان‌های حساس و استراتژیک را اشغال کردند. مرز بین برلین شرقی و غربی بسته و از ساعت ۱۳ وضعیت فوق العاده اعلام شد. سربازان در ابتدا اقدام به شلیک هوایی کردند ولی پس از آن راهپیمایان را هم مورد هدف قرار دادند. تعداد زیادی در این ماجرا زخمی و ۱۴ نفر نیز کشته شدند.

متفقین از بیم آغاز یک جنگ جهانی دیگر، از هرگونه دخالت در این حوادث پرهیز کردند. شاهدانی که در این روز در میان اعتراض‌کنندگان بوده اند، تعریف می کنند: « نیروهای امنیتی از هر طرف به سوی ما می آمدند. کامیون های بسیاری به آنجا آمده بودند تا افراد دستگیر شده را به بازداشتگاه‌های موقت منتقل کنند. در بازداشتگاه‌ها افراد را کنار دیوارها ایستانده و سربازان روسی مسلسل‌هایشان را به سوی آن‌ها نشانه می‌رفتند. البته این کار فقط برای ترساندن آن‌ها بود».

در ساعت ۲۱ آن روز وضعیت منع عبور و مرور آغاز شده بود و دیگر کسی در خیابان ها مشاهده نمی شد، چرا که این قیام سرکوب شده بود.

رویدادهای پس از  ۱۷ ژوئن            

در طول شب و روز و هفته های پس از این قیام، ۱۵ هزار شهروند آلمان شرقی بازداشت شدند. بسیاری از این افراد تا قبل از فروپاشی آلمان شرقی اجازه صحبت کردن در این باره را نداشتند. رهبران آلمان شرقی از قیام ۱۷ ژوئن به عنوان یک کودتای فاشیستی یاد می کردند که کشورهای سرمایه‌دار غربی مسبب آن بودند. سردمداران آلمان شرقی به تدریج در ماه‌های پس از این قیام در خیال خود موفق به آرام کردن اوضاع شدند. برای جلوگیری از درگیری های مشابه، از سوی حزب حاکم یک‌سری توافقات اجتماعی تصویب شد. قانون کار مضاعف لغو گردید، حقوق کارگران افزایش یافت و حمایت دولتی از صنایع سنگین معطوف به کارخانجات تولید مواد خوراکی نیز گردید.

در آلمان غربی این روز تبدیل به یک روز ملی شد. تاثیرات این قیام در سطح جهانی چندان قابل مشاهده نبود. این قیام اما برای دولت‌مردان جمهوری‌های شوروی سابق، چکسلواکی و لهستان چندان خوش یمن نبود، چرا که خود این کشورها هم بعدها به واسطه پیامد‌های این قیام دچار تزلزل شدند.

سرانجام در سوم اکتبر سال ۱۹۸۹ تلاش مردم آلمان شرقی برای دستیابی به آزادی و نفی حکومت سوسیالیستی به ثمر نشست و دو کشور آلمان غربی و شرقی با فرو ریختن دیوار برلین کشوری یکپارچه شدند.