نابودی فک‌ها و حمله شانه‌دارهای مهاجم در خزر
۱۳۹۲ آبان ۲۷, دوشنبه
نام علمی فک دریای خزر "فوکا کاسپیکا" (phoca caspica) است که ساحل‌نشینان شمال به آن سگ آبی می‌گویند. فک‌ها در میان هزار نوع جاندار خزر تنها پستاندار این دریا محسوب می‌شوند. پژوهشگران می‌گویند، فک‌ها جانورانی با ارزش‌اند که حتی با مدفوع خود یک منبع غذایی در دریای خزر به وجود می‌آورند و نابودی آنها اکوسیستم خزر را به خطر می‌اندازد.
در سال‌های گذشته اجساد هزاران فک خزر در نزدیکی منطقه‌ی نفتی «کالاما کاس» در قزاقستان یافت شدند. در سال ۲۰۰۰ میلادی بیش از ۱۰ هزار فک خزری در همین منطقه به دلیل مسمومیت با آلاینده‌های نفتی نابود شد.
عبدالرضا کرباسی، معاون محیط دریایی سازمان حفاظت محیط زیست ایران اعلام کرده است که پیش از فروپاشی شوروی سابق، تعداد فک خزری نزدیک به یک میلیون قطعه بود اما در سرشماری سال ۲۰۰۸ معلوم شد که این تعداد به یک صد هزار قطعه کاهش یافته است.
سواحل ایران زیستگاه اصلی فک‌ها
حمیدرضا میرزاده از پایگاه خبری فضای سبز و محیط سبز ایران (سبز پرس) می‌گوید، فک‌ها در تابستان، بهار وپاییز بیشتر در آب‌های ایران زندگی می‌کنند و برای زایمان به مناطق یخی در شمال دریای خزر مهاجرت می‌کنند.
به گفته میرزاده آلودگی‌های بسیار زیادی که به دریای خزر وارد می‌شود، تورهای صیادی و کاهش ماهیان کلیکا از جمله عواملی هستند که به نابودی فک‌ها سبب شده است.
مدیر سایت سبزپرس اضافه می‌کند: «متاسفانه باورهای اشتباهی بین صیادها مشاهده می‌شود و به محض اینکه فک‌ها وارد تور می‌شوند آن را می‌کشند. صیادان فکر می‌کنند که فک‌ها سبب کاهش ماهیان می‌شوند و آن را رقیب خود می‌دانند. به رغم آن سهم تلفات فک خزر در شمال آن یعنی در قزاقستان و ترکمنستان بیشتر از جنوب بوده است. فک خزری در میانکاله، جنوب شرقی خزر جمع می‌شوند و فعالیت‌های زیادی برای نجات آن انجام شده است که آخرین آنها اقدام ورزشکاران ایرانی است.»
شنا و هزار کیلومتر پارو زنی برای نجات فک‌ها
خبرگزاری فارس گزارش داده است، خانم الهام السادات اصغری تنها بانوی شناگر آب‌های آزاد کشورهای اسلامی ۱۰ کیلومتر از ساحل میانکاله تا جزیره آشوراده را در ۶ ساعت شنا کرد و "نماد حفاظت از دریای خزر" را به دانیال توحیدی (۱۶ آبان ۱۳۹۲) عضو سابق تیم ملی قایق‌رانی سپرد.
خانم اصغری به روزنامه اعتماد گفته است قبلا فقط برای ورزش شنا می‌کرده اما حالا برای حفظ فوک خزری که نسلش در خطر انقراض قرار دارد، شنا می‌کند. در حال حاضر دانیال توحیدی پرچم نمادین حمایت از فوک دریایی را در عرض دریایی خزر با کایاک حمل می‌کند. توحیدی قصد دارد طول دریای خزر را با کایاک یک نفره به مدت یک ماه طی کند. قرار است نماد حفاظت از خزر به ورزشکاران دیگر کشورهای همسایه، روسیه، ترکمنستان، قزاقستان و آذربایجان سپرده شود و در نهایت در ۱۳ آبان ۱۳۹۳ در آغاز برنامه یازدهمین سالگرد کنوانسیون تهران، مجددا به دفتر کنوانسیون تهران فرستاده خواهد شد.
"اقداماتی در سطح دولتی باید انجام بگیرد"
به گفته‌ی حامد مشیری، مدیر عامل "انجمن طرح سرزمین"، بزرگترین مشکل در رابطه با حفاظت از فک‌ها این است که ساحل نشینان خزر شناخت کافی درباره‌فک‌ها ندارند. وی تاکید می‌کند اقدام ورزشکاران ایرانی را می‌ستاید اما این اقدام را کافی نمی‌داند و در سطح بالا و دولتی برای نجات فک خزر برنامه‌ریزی شود.
حامد مشیری اضافه می‌کند: «سازمان محیط زیست برنامه جدی برای مشکلات فک اجرا می‌کرد. اما به دلیل تغییراتی که در این سازمان بوجود آمد برنامه‌های نجات فک عملا متوفق شده است. بزرگترین مشکل پراکنده‌کاری است. ورزشکاران عزیز ما این زحمت را کشیدند و یک حساس‌سازی صورت گرفت ولی بعدش چی؟ یعنی اگر این ادامه نداشته باشد، مردم فراموش می‌کنند. استمرار یک برنامه می‌تواند تغییر ایجاد بکند.»
مشیری خاطرنشان می‌کند: «معاونت دریایی سازمان محیط زیست هم در این زمینه باید اقدام کند. چون برای حل مشکل مدیریت کلی می‌خواهد. ما امیدوار بودیم که با آمدن خانم ابتکار تغییری در معاونت دریایی بودجود بیاید، اما هنوز ما در حالت بلاتکلیفی هستیم و این مسئله مسکوت مانده است.»
به عقیده این کارشناس یک عزم بین‌المللی برای نجات اکو سیستم "خراب" خزر نیاز است. در عین حال وی تاکید می‌کند: «اگر ما خودمان برای حفاظت اکو سیستم اقدامی نکنیم، نمی‌توانیم یک حفاظت جمعی طلب کنیم. خانم ابتکار اگر بتواند در سازمان محیط زیست تغییری بدهد و از توان و قدرت ان جی یوها استفاده بکند و طرز نگاهش را عوض بکند رویدادهای مثبتی اتفاق خواهد افتاد.»
شانه‌دار مهاجم یکی از عوامل نابودی فک‌ها
کارشناسان زیست محیطی و فک شناسان تاکید می‌کنند که یکی از عوامل اصلی نابودی فک‌ها تکثر نوعی شانه‌داران ژله‌ای مهاجم به نام "نميوپسيس" است که از طریق کانال ولگا- دن وارد خزر شده و ظرف سال‌های گذشته ضربه سنگینی بر اکوسیستم دریای خزر وارد کرده است. تکثیر این آبزی باعث به هم خوردن زنجیره غذایی آبزیان و کاهش ۱۰ برابری فک خزری شده است.
خبرگزاری ترند نیوز جمهوری آذربایجان در این رابطه گزارش داده است: «شانه دارهای مهاجم نمیوپسیس در دریای خزر از پلانکتون‌ها تغدیه می‌کنند، پلانکتون‌های موجود در دریای خزر تا ۹۰ درصد کاهش یافته است. از آن جایی که پلانکتون‌ها غذای اصلی ماهی‌های کوچک کیلکا است، شمار کیلکاها در این دریا کاهش چشم‌گیری داشته است. ماهی کیلکا نیز به نوبه خود منبع تغذیه بسیاری از آبزیان این دریا از جمله ماهیان خاویاری و فک دریای خزر است. در نتیجه اختلال در زنجیره غذایی آبزیان دریای خزر شمار انواع ماهی‌ها و فک‌ها تا ۱۰ برابر کاهش یافته است.»
مهمان آخوندوف، رئیس انستیتوی پژوهش‌های آبزی پروری وزارت اکولوژی و منابع طبیعی جمهوری آذربایجان به خبرگزاری ترند گفته است که بر اساس نمودار آماری چند ساله، تعداد کیلکاها در جنوب خزر تا ۱۰ برابر کاهش داشته است. کاهش کیلکاها، به نوبه خود، منجر به کاهش ماهیان خاویاری و فک دریای خزر تا یک دهم شده است. آخوندوف گفته است دریای خزر به بدنی بیمار مانند است و کل زنجیره غذایی دریا با اختلال مواجه شده است.