نمایشگاه کتاب ناشران مستقل برون مرز برای مبارزه با سانسور
۱۳۹۶ اردیبهشت ۲۰, چهارشنبه
«اگر قرار است "نمایشگاه کتاب تهران" فرصتی برای معرفی کتاب و ناشران فارسی‌زبان و آثاری که در این سال‌ها منتشر شده‌اند باشد، دلیلی وجود ندارد برای این که تنها کتاب‌هایی که زیر تیغ سانسور می‌روند در این فرصت رونمایی شوند و اگر سانسورگران حضور کتابهای سانسورنشده را در تهران برنمی‌تابند، ما نمایشگاه کتاب تهران‌مان را خارج از مرز ایران برگزار می‌کنیم و خواننده‌ی فارسی‌زبان را از خواندن کتاب فارسی بدون سانسور محروم نمی‌کنیم.»
نزدیک به دو ماه پیش ۱۶ ناشر مستقل فارسی‌زبان در خارج از کشور با انتشار این بیانیه، تدارک برپایی دومین "نمایشگاه کتاب تهران ـ بدون سانسور" را آغاز کردند. این که دفتر و مرکز بنگاه‌های نشر نه در تهران، بلکه از جمله در لندن، لس‌آنجلس، استکهلم، پاریس، کلن، آمستردام، روتردام و لاهه است، مانع از این نشده که برگزارکنندگان آن از عنوان "نمایشگاه در تهران" صرفنظر کنند و نام جدیدی برای این حرکت فرهنگی برگزینند.
بیشتر بخوانید: بازتاب ادبیات معاصر داستانی ایران در آلمان
آناهیتا مهدی‌پور، ناشر ساکن کلن، دلیل این امر را بهره‌جویی از عنوانی آشنا ارزیابی می‌کند و دراین باره می‌گوید: «عنوان "نمایشگاه تهران" به مثابه یک اتفاق فرهنگی، پدیده‌‌ای آشنا و توجه برانگیز است.» به باور او، این نام هم‌چنین یادآور سانسورزدگی دنیای نشر و کتاب در ایران نیز هست و مبارزه علیه سانسور "هدفی است که ناشران برگزارکننده اصولا آن را دنبال می‌کنند."
جلب مشتریان جوان
یکی دیگر از اهداف برگزاری این نمایشگاه، آشنا ساختن خوانندگان نسل جوان که به زبان فارسی می‌خوانند و می‌نویسند، با تاریخ و ادبیات معاصر ایران است.
مینو فروغ، از بنگاه نشری به همین نام در شهر کلن آلمان در این رابطه می‌گوید: «ناشرانی که در نمایشگاه شرکت می‌کنند، هر یک برنامه‌ی خاصی برای انتشار دارند، از کتابهای سیاسی و تاریخی و شعر گرفته تا ادبیات کلاسیک و مدرن که گروه‌های خاصی را مخاطب قرار می‌دهند.»
به اعتقاد او برپایی "نمایشگاه کتاب تهران ـ بدون سانسور" این امکان را فراهم می‌آورد که با رد و بدل کردن کتابهای ژانرهای مختلف، سلیقه‌ها و علایق مختلف خوانندگان به‌طور یک‌جا تامین شود: «مثلا جوانان کمتر به کتابفروشی ما سر می‌زنند، چون کتاب‌هایی که ما منتشر می‌کنیم آن‌ها را مخاطب قرار نمی‌دهد. ولی نشر ناکجا به عنوان نمونه، کتابهای مورد علاقه‌ی این گروه سنی را روانه‌ی بازار می‌کند و ما در نمایشگاه می‌توانیم آن‌ها را عرضه کنیم.»
نفع مادی یا معنوی؟
مدیر نشر فروغ در این راستا این نکته که "نفع مادی" هم می‌تواند یکی از انگیزه‌های همکاری و شرکت در این تلاش فرهنگی باشد را رد نمی‌کند: «ما بالاخره وقت و انرژی می‌گذاریم و چشم‌داشت مادی هم داریم.» او با این‌حال تاکید می‌کند: «ولی نفع ما بیشتر معنوی است.»
"نفع معنوی بردن" هم انگیزه‌ی اصلی ناهید کشاورز، نویسنده‌ی کتاب "کافه پناهنده‌ها" است که سال پیش در انتشارات فروغ منتشر شد. این کتاب ۱۸ داستان کوتاه را در بر می‌گیرد و به گوشه‌هایی از زندگی و سرنوشت پناهندگان کشورهای جهان، از جمله ایرانیان ساکن آلمان، می‌پردازد.
ناهید کشاورز یکی از ۱۵ نویسنده، شاعر و مترجمی است که در روزهای پنجشنبه و جمعه (۱۱ و ۱۲ مه) در کتابفروشی فروغ قرار است حاضر شوند تا با علاقمندان به بحث و گفت‌وگو بنشینند. کشاورز در باره‌ی تاثیرات مادی یا معنوی نمایشگاه می‌گوید: «به‌نظر من برگزاری این نمایشگاه تاثیر مادی ندارد. چون کسانی که در آن شرکت می‌کنند، خریدار نیستند؛ احتمالا فرهنگ‌دوستانی هستند که می‌خواهند از این حرکت حمایت کنند.»
مبارزه با سانسور
دلیل همکاری کشاورز با برگزارکنندگان نمایشگاه، هدف مشترک ناشران یعنی "ضدیت با سانسور" است: «و این که نشان دهیم در خارج از کشور نیز علیه سانسور، برنامه‌های گسترده‌ای پیاده می‌شود. آن‌هم هم‌زمان با برگزاری نمایشگاه تهران...»
بیشتر بخوانید: طنز، افشاگر سفاهت استبداد
در مراسم گشایش سی‌امین دوره‌ی نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، موضوع وجود یا عدم وجود سانسور در صنعت چاپ این کشور نیز مطرح بود. این نمایشگاه که ۱۶ میلیارد و ۵۰ میلیون یارانه‌ی دولتی در اختیار داشت، با شعار "یک کتاب بیشتر بخوانیم" روز ۹ مه افتتاح شد و به مدت ۱۰ روز به کار خود ادامه داد. به قول رئیس نمایشگاه در دوره‌ی جاری "هیچ فهرستی از کتابهای ممنوعه به ما ارائه نشده، اما هیچ غرفه‌ای حق عرضه‌ی کتابهای غیر را ندارد."
سخنگوی شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه، ولی پیشتر گفته بود که ۵۰ ناشر مجوز شرکت در این حرکت فرهنگی را به‌دست نیاورده‌اند. دلیل این امر: «تخلفاتی است که سال گذشته منجر به محرومیت تعدادی از ناشران برای حضور در این دوره شد. مسایل انضباطی شامل نقد کردن بن کارت‌های الکترونیک، ارائه‌ی کتاب غیر و واگذاری غرفه بوده است.»
حضور در همه‌جا
هر چند ۱۶ ناشر فعال در برون مرز در برگزاری "نمایشگاه کتاب تهران، بدون سانسور" شرکت کرده‌اند، ولی به گفته‌ی مینو فروغ "همه به‌طور فیزیکی در همه‌جا" حضور ندارند، هر چند که جای هیچ‌یک از ناشران در ۹ شهر محل برگزاری آن خالی نیست؛ نمایندگان یا کتابهای منتشرشده‌ی این ناشران با آرم و عنوان بنگاه نشر، جای آنان را پر می‌کنند.