هاشمی رفسنجانی و سیاست «هم سیخ هم کباب»
۱۳۸۹ اردیبهشت ۱۶, پنجشنبهگفتوگویی با دکتر حسین باقرزاده تحلیلگر مسایل سیاسی در لندن
دویچهوله: آقای هاشمی رفسنجانی، رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام، گفتهاند «آگاهی تودههای مردم جامعه را اصلاح میکند». در شرایطی که این همه مسائل مشخص وجود دارد، چرا آقای رفسنجانی چنین کلیگوییهایی میکند؟
حسین باقرزاده: آقای رفسنجانی اصولا به کلیگویی عادت کردهاند. ایشان وقتی میخواهند در ارتباط با مسائل سیاسی جامعه اظهارنظر کنند، معمولا طوری صحبت میکنند که نه سیخ بسوزد و نه کباب و جناحهای مختلف حکومتی از ایشان رنجیدهخاطر نشوند. بنابراین طبیعی است که در مسائلی از این قبیل هم ایشان به کلیگویی بپردازد.
اشارهی اینبار ایشان به مطبوعات است؛ چون همانطور که میدانید، مطبوعات اصلاحطلب در ایران زیرفشار قرار دارند و بسیاری از آنان تعطیل شدهاند. ظاهراً اشارهی ایشان به این بوده که این مطبوعات باید آزادتر باشند. منتها طبق معمول نمیخواستند این مساله را صریحا مطرح کنند و در لفافه بیان کردهاند.
ولی به نظر میرسد که سیاست «نه سیخ بسوزد، نه کباب» دارد تبدیل میشود به این که هم سیخ بسوزد و هم کباب! چون هم مطبوعات تحت فشار قرار دارند و هم خود آقای رفسنجانی زیر فشار است. چنین سیاستی به کجا خواهد رسید؟
طبیعی است که چنین سیاستی در درازمدت نمیتواند موفق باشد. افرادی مانند ایشان میتوانند در موقعیت میانی قرار بگیرند و سعی کنند دو طرف را داشته باشند، ولی فشار روی ایشان به خصوص از سوی جناح آقای خامنهای شدید است و هواداران آقای خامنهای و آقای احمدینژاد در رسانههایشان مرتب به ایشان حمله میکنند. بنابراین فشار زیاد است و موضعگیری اینچنینی نمیتواند برای همیشه دوام داشته باشد.
صحنهی سیاسی ایران، صحنهی زدوخورد درونی داخل حاکمیت است که ممکن است تا مدتی ادامه پیدا کند. ولی سرانجام باید به نحوی حل شود. البته این که چگونه حل میشود، روشن نیست و آقای هاشمی رفسنجانی تلاش میکند که در نبرد نهایی، موقعیت خود را در داخل حکومت حفظ کند.
به نظر میرسد که آقای هاشمی رفسنجانی در ضعیفترین موقعیت خود، طی ۳۰ سال گذشته، قرار دارد. فکر میکنید برای آقای رفسنجانی هنوز شانسی وجود دارد که بتواند موقعیت قبلی خود را بهدست بیاورد؟
من فکر میکنم آقای رفسنجانی به تدریج دارند اعتبار خود را در بین نیروهای اصلاحطلب از دست میدهند. ایشان پس از انتخابات سال گذشته به خصوص بعد از نماز جمعهای که برگزار کردند، از سوی جناحهای اصلاحطلب تا حد زیادی مورد استقبال قرار گرفتند. انتظار اصلاحطلبان این بود که آقای رفسنجانی از نفوذ خود در حاکمیت بیشتر استفاده کند و فشار بیشتری به آقای خامنهای و جناح ایشان وارد کند. ولی ایشان ترجیح داده که همان موضع میانی را حفظ کند.
هرچند آقای رفسنجانی دارد موقعیت خود را در درون جناح اصلاحطلب بهتدریج از دست میدهد، ولی همانطور که اشاره کردم ایشان سیاستمدار زیرکی است و اگر احساس کند شرایط به این شکل نمیتواند ادامه پیدا کند، ممکن است با موضعگیریهایی به این یا آن سمت، تغییر جهت بدهد.
اگر آنطور که گفتید، موقعیت آقای رفسنجانی دائماً رو به تضعیف باشد و ایشان موقعیت کنونی خود را از دست بدهند، مفهوم آن برای اپوزیسیون در ایران، چه خواهد بود؟
اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران به طور کلی از درگیریهای داخل حاکمیت سود برده است و تا حدی توانسته است از این درگیریها به نفع خود بهرهبرداری کند. اگر منظور شما اپوزیسیون اصلاحطلب باشد، این اپوزیسیون در نهایت سعی میکند با گفتوگوها و برخوردهایی در داخل حاکمیت، امتیازهایی بهدست بیاورد.
ولی اگر منظور اپوزیسیون دمکرات باشد، طبیعی است که این اپوزیسیون نمیتواند بهرهبرداری زیادی از موقعیت آقای رفسنجانی داشته باشد. اپوزیسیون دمکرات امید خود را به آقای رفسنجانی نمیبندد و ایشان را زیاد در محاسبات خود وارد نمیکند.
ولی اصلاحطلبان همچنان به آقای رفسنجانی اعتماد دارند و هنوز امیدوارند که ایشان بتواند در شرایطی، بهنفع آنان وارد عمل شود و برایشان بهطور مؤثر کاری انجام بدهد.
برخی تحلیلگران صحبتهای آقای رفسنجانی را بهحساب اُفت جنبش سبز میگذارند. نظر شما چیست؟
در ارتباط با جنبش علائم و شواهد دیگری وجود دارند که میتوان بیشتر بر اساس آنها قضاوت کرد که این جنبش در چه موقعیتی قرار گرفته است. به نظر من، اظهارات آقای رفسنجانی زیاد در این مورد تعیین کننده نخواهد بود.
جنبش سبز بعد از اُفت و خیزهایی که در سال گذشته داشته است، به یک جریان سیاسی آرام تبدیل شده که سعی میکند به تدریج با بسیج نیروهایاش در آیندهی حاکمیت تاثیر بگذارد. ولی ممکن است در آیندهی نزدیک چندان اثری از تظاهرات خیابانی دیده نشود.
شرایط امروز جنبش سبز به این شکل است و دلایلاش را هم میتوان در جاهای دیگر جستوجو کرد. موقعیت آقای رفسنجانی ممکن است واکنش به این شرایط باشد، ولی من فکر نمیکنم که اظهارات آقای رفسنجانی بتواند به ما کمک کند که بر اساس آن تحلیل بهتری از جنبش سبز داشته باشیم.
گفتوگو: نیلوفر خسروی
تحریریه: مصطفی ملکان