ولادیمیر پوتین در راه ایران؛ سفری با چند هدف

روز سه‌شنبه، ۲۴ مهر (۱۶ اکتبر) سران کشورهای حاشیه دریای خزر در تهران گردهم می‌آیند تا بار دیگر به بحث در باره‌ی رژیم حقوقی این دریا ادامه دهند. تا سال ۱۹۹۱ خزر دریای مشترکی بود میان روسیه و ایران و رشته معاهداتی حقوق دو کشور در این دریا را در زمینه‌های مختلف معین می‌کرد. با فروپاشی شوروی و برآمدن سه کشور جدید دیگر در سواحل خزر موقعیت تازه‌ای ایجاد شد و ضرورت افتاد که رژیم حقوقی جدیدی که منافع و مصالح هر ۵ کشور در آن بازتاب یافته باشد تدوین شود. تلاش‌هایی که در این رابطه از سال ۱۹۹۵ آغاز شده به خاطر منافع متفاوت کشورهای ذیربط و تعریف مختلف آنها از حوزه آبی مشترکشان ( دریا یا دریاچه؟) تا کنون به نتیجه نرسیده است.

در اجلاس تهران نیز به نظر نمی‌رسد که نتیجه تعیین‌کننده‌ای در باره‌ی رژیم حقوقی دریای خزر به دست آید، امری که بیش از همه به ضرر ایران تمام خواهد شد، زیرا ۴ کشور دیگر بدون آن که به خواست ایران مبنی بر بهره‌برداری مشاع و یا تقسیم دریا به ۵ قسمت مساوی روی خوش نشان دهند با قراردادهای چندجانبه در میان خود، بهره‌برداری از امکانات خزر را به این یا آن میزان عملی کرده‌اند. کم نیستند کارشناسانی که ضعف موضع ایران در مذاکرات خزر را نیز به چالش‌های خارجی آن و نداشتن مناسباتی متناسب و موزون با بازیکنان اصلی صحنه بین‌المللی مرتبط می‌دانند.

ورای مسائل مربوط به دریای خزر، آنچه که اجلاس تهران را حائز اهمیت می‌کند حضور ولادیمیر پوتین، رهبر روسیه در آن است. در دوران حاکمیت جمهوری اسلامی این اولین بار است که رهبر همسایه بزرگ شمالی ایران و در مجموع رهبر یک کشور بزرگ دنیا به ایران سفر می‌کند. علاوه بر این نکته، زمان سفر ولادیمیر پوتین به ایران نیز واجد ویژگی‌های معینی است.

ایران به خاطر پرونده هسته‌ای‌اش در سطح بین‌المللی با فشارهای روزافزونی روبروست. یکی از طرف‌های درگیر در این پرونده روسیه است که به خاطر نقشی که در شورای امنیت دارد جمهوری اسلامی تا کنون روی مواضع آن برای تعلیق یا تخفیف فشارها حساب‌های معینی باز کرده است، حساب‌هایی که در درون خود حکومت هم همگان با آن موافق نیستند. در واقع، برخی محافل در درون جمهوری اسلامی نگاهی توأم با تردید و سوء ظن به سیاست‌های همسایه شمالی در پرونده هسته‌ای ایران دارند و معتقدند که روسیه این پرونده را به برگی در بازی امتیازگیری خود از غرب بدل کرده است. این نیز هست که تعلل و تأخیر روسیه در تکمیل نیروگاه بوشهر که تا حدودی با روند پرونده‌ی یادشده بی‌ارتباط نیست جمهوری اسلامی را نسبت به نیات و رویکرد همسایه شمالی بیش از پیش نامطمئن و دچار تردید کرده است.

با توجه به همه‌ی مسائل فوق، سفر ولادیمیر پوتین به تهران و مضمون گفتگوهای او با مقامات جمهوری اسلامی نه تنها در خود روسیه و ایران که در اروپا و آمریکا نیز با حساسیت دنبال می‌شود. این سفر در عین حال مناسبتی هم هست برای مرور برخی از جوانب مناسبات ایران و روسیه از جمله در پرونده هسته‌ای، مسائل دریای خزر و چالش‌های مربوط به تکمیل و راه‌اندازی نیروگاه بوشهر. در مقالات و مصاحبه‌هایی که در زیر آمده‌اند نگاه ریزتری به این موارد می‌شود.