پایتخت فرهنگی اروپا – دگرگونی اجتماعی از طریق فرهنگ

شهر اسن (Essen) به نمایندگی از جانب منطقه روهر (Ruhr) در کنار متروپول پر جنب و جوش استانبول و شهرکما بیش ناشناس "پنج کلیسا" در مجارستان، یکی از سه پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۰ میلادی است. "دگرگونی اجتماعی از طریق فرهنگ – تحول فرهنگی از طریق دگرگونی اجتماعی" شعار شهر اسن و منطقه روهر در سال آینده است.

پرجمعیت‌ترین منطقه مسکونی آلمان

نام منطقه روهر در قلب ایالت نوردراین وستفالن (Nordrhein-Westfalen) در غرب آلمان از رودخانه‌ای که در آن جاری است، گرفته شده‌است. در زبان محاوره‌ای به این منطقه "گودال روهر" (Ruhrpott)، "گودال زغال سنگ" (Kohlpott) و یا به‌طور خلاصه "پوت" (Pott) نیز گفته می‌شود. این اسم تسمیه به موقعیت جغرافیایی این منطقه اشاره کرده و اهمیت محوری ذغال سنگ در روند تکاملی منطقه روهر را بازنمایی می‌کند.

منطقه روهر پر جمعیت‌ترین منطقه مسکونی آلمان و سومین آن در اروپا است. آمار صادرشده نشان می‌دهد که ۳۷/۵ درصد این منطقه مسکونی است. در مجموع حدود پنج میلیون نفر در ۴۴۳۵ کیلومتر مربع در منطقه روهر زندگی می‌کنند. بیش از ۶۳۰ هزار ساکنان آن خارجی هستند. علاوه برآن بسیاری از اهالی "پوت" مهاجر بوده و یا دوملیتی می‌باشند.

متروپل روهر

در منطقه روهر شهرهای پرجمعیتی مانند بوخوم (Bochum)، بوتروپ (Bottrop)، دورتموند (Dortmund)، دویسبورگ (Duisburg)، اسن (Essen)، گِلزن‌کیرشن (Gelsenkirchen)، اوبرهائوزن (Oberhausen) و مولهایم روهر (Mülheim an der Ruhr) در جنب یکدیگر و به فاصله کوتاهی وجود دارند.

نگاهی به نقشه منطقه روهر نشان می‌دهد با وجودی که شهرهای این منطقه رشدی مستقل از یکدیگر داشته‌اند، مرزهای میان آنان آشکار نیست. گویی شهرهای مختلف در منطقه روهر در هم تافته شده و شهر بزرگی را بوجود آورده‌اند. عنوان "متروپل روهر" ساختار و بافت شهری منطقه را بازتاب می‌‌دهد.

انقلاب صنعتی و شکوفایی منطقه روهر

گرچه بسیاری از شهرهای منطقه روهر در دوره سده‌های میانه پایه‌گذاری شده‌اند، ولی رشد و شکوفایی خود را مدیون انقلاب صنعتی هستند. اولین کارخانه ذوب‌آهن منطقه در سال ۱۷۵۸ میلادی در شهر اوبرهائوزن تاسیس شد. به ‌دنبال آن در سال‌های ۱۷۸۲ و ۱۷۹۱ میلادی کارخانه‌های دیگری افتتاح شدند.

منطقه روهر به‌عنوان تولیدکننده صنایع سنگین، به‌ویژه پس از جنگ جهانی دوم، نقش برجسته‌ای را در اقتصاد آلمان ایفا کرد. رشد صنایع سنگین در منطقه ارتباط مستقیمی با استخراج ذغال سنگ در "پوت" داشت.

گرچه ذغال سنگ از سده‌ی سیزدهم در این منطقه استخراج می‌شد، ولی ابتدا در سده‌ی نوزدهم نقش اساسی در اقتصاد منطقه روهر و دگرگونی آن ایفا کرد. در اوایل آن سده شمار معادن ذغال سنگ به فاصله کوتاهی به ۲۲۰ معدن رسید. آمار منتشر شده از طرف ایالت نوردراین – وستفالن نشان می‌دهد که بیش از ۳۲۰۰ معدن در این منطقه وجود داشته ‌است.

بافت شهری و ساختار اجتماعی منطقه روهر

طبیعی است که هماهنگ با رشد اقتصادی، نیازمندی به نیروی کار افزایش یافته و شهرهای منطقه رشد روزافزونی کرده‌اند. به‌طور نمونه بوخوم در سال ۱۸۰۰ میلادی ۲۲۰۰ نفر جمعیت داشت. ساکنان این شهر در سال ۱۹۰۵ میلادی به ۱۱۷ نفر رسید. نیاز اجتناب‌ناپذیر به نیروی کاری از سویی "پوت" را تبدیل به پرجمعیت‌ترین منطقه آلمان کرد و از سویی دیگر تاسیس شهرک‌های کارگری در جنب کارخانه‌ها و تاسیسات اقتصادی و احداث مجتمع‌های مسکونی کنار معادن و کوره‌های ذغال سنگ بافت شهری و ساختار اجتماعی منطقه روهر را کاملا دگرگون ساخت.

بحران اقتصادی و دگرگونی منطقه روهر

شروع بحران اقتصادی در سال‌های آخر دهه شصت قرن بیستم دگرگونی اجتماعی و تحولات جدیدی را در منطقه روهر به‌ همراه داشت. تاسیسات صنایع سنگین در منطقه در فاصله کوتاهی تولید را متوقف کردند. علیرغم حمایت دولت و دریافت یارانه، معادن نیز یکی پس از دیگری اجبارا دست از استخراج کشیدند. بین سال‌های ۱۹۸۰ و ۲۰۰۲ میلادی بیش از نیمی از معدن‌چیان شغل خود را از دست دادند. در حال حاضر تعداد معادن و مجموعه‌های تولیدی ذغال سنگ در "پوت" انگشت‌شمار است.

در سال‌های اخیر پروژه‌های گوناگونی جهت بازسازی منطقه طرح‌ریزی و اجرا شده ‌است. با اجرای پروژه‌های مختلف در زمینه‌های فرهنگی، محیط زیست و توریستی از سویی و سرمایه‌گزاری در بخش‌های علمی و فناوری پیشرفته از سوی دیگر بازسازی منطقه روهر حمایت شده و دگرگونی اقتصادی – اجتماعی منطقه پیش ‌برده می‌شود. در حال حاضر بیش از نیمی از نیروی کاری منطقه روهر در زمینه‌های خدماتی فعالیت می‌کنند.

بازسازی بناهای صنعتی

یکی از پروژه‌هایی که در بازسازی و مدرنیزه کردن منطقه روهر سهم مهمی داشته ‌است برگزاری "نمایشگاه جهانی بناسازی" در پارک امشه (Emsche) می‌باشد. در این پروژه بین سال‌های ۱۹۸۹ و ۱۹۹۹ میلادی و با صرف بودجه‌ای بیش از ۵ /۲ میلیون یورو معادن و کوره‌های ذغال سنگ، کارخانه‌ها و تاسیسات ذوب آهن در "پوت" بازسازی و مصارف دیگری برای این بناهای صنعتی در نظر گرفته شده ‌است؛ مانند منبع گاز اوبرهائوزن که به سالن نمایشگاهی تبدیل شده و یا کوره ذغال سنگ بوخوم که بخشی از "موزه معادن آلمان" به‌شمار می‌آید.

حدود یک هزار بنای تاریخی و صنعتی در این منطقه برجای مانده ‌است که اکثر آنها اکنون جزو میراث فرهنگی محسوب می‌شوند. همچنین برخی از معادن و مناطق صنعتی تحت حمایت محیط زیست قرار گرفته و به پارک‌های تفریحی تبدیل شده‌اند. چشم‌اندازهای احداث شده در بالای مجتمع‌های مسکونی کارگری از جذاب‌ترین تاسیسات توریستی منطقه روهر به‌شمار می‌آید.

دگرگونی‌های اجتماعی در سال‌های اخیر در منطقه روهر شیوه زندگی ساکنان منطقه و خلق و خوی آنان را نیز تغییر داده‌است. شهر اسن به‌عنوان پایتخت فرهنگی اروپا در سال ۲۰۱۰ میلادی و به ‌نمایندگی از سوی منطقه روهر نقش چشمگیری در پیشبرد دگرگونی اجتماعی و فرهنگی "پوت" بر عهده گرفته‌ است.

نویسنده: الهه آزاد

تحریریه: داود خدابخش