"Cicha noc". Niezwykła historia niezwykłej pieśni

Dla setek milionów ludzi na całym świecie kolęda "Cicha noc" stała się synonimem pięknego, świątecznego nastroju. Według badań opinii publicznej jest ona najbardziej ulubioną kolędą Niemców. Rozbrzmiewa ona zarówno pod niemiecką czy polską choinką, jak pod afrykańskimi palmami. Usłyszeć ją można zarówno w wiecznym lodzie Alaski jak i w tropikalnych lasach Ameryki Południowej. Jej tekst to międzynarodowa klasyka, która została przetłumaczona na 300 języków i dialektów na całym świecie.

Zepsute organy

Tekst kolędy napisał w 1816 roku austriacki ksiądz Joseph Mohr (1792–1848) podczas swojej posługi w parafii Mariapfarr, w regionie Lungau (Austria).  Fakt ten stał się znany badaczom dopiero w 1996 roku, kiedy odkryto własnoręczne notatki księdza Mohra na ten temat. Kiedy w 1817 ksiądz został przeniesiony do parafii Oberndorf koło Salzburga, tekst zabrał ze sobą.

Właśnie w Oberndorf ksiądz Mohr poznał wiejskiego nauczyciela i organistę Franza Xavera Grubera (1787–1863). Jak się wkrótce okazało, z pomocą przyszedł im przypadek. Akurat tuż przed świętami Bożego Narodzenia wysiadły kościelne organy. Gruber pisał później, że właśnie dlatego powstała kolęda "Cicha noc": "Było to 24 grudnia roku 1818, gdy ówczesny wikariusz ks. Joseph Mohr wręczył w nowo powstałej parafii świętego Mikołaja w Oberndorf pełniącemu obowiązki organisty Franzowi Gruberowi wiersz, z prośbą o napisanie pasującej do niego melodii na dwa głosy i chór z towarzyszeniem gitary".

Premiera nowej kolędy odbyła się w czasie pasterki 24 grudnia 1818 roku, w raczej skromnych warunkach biednej parafii. Ksiądz Mohr śpiewał głos tenorowy akompaniując na gitarze, a Gruber śpiewał partię basu. W czasie premiery zaśpiewano wszystkie sześć zwrotek, a nie tylko trzy, które śpiewa się dziś. Wykonanie kolędy zakończyło się pełnym sukcesem – wynika z przekazów.

Zapomniany skarb?

Istnieją różne wersje co do dalszych losów kolędy. Według jednej z nich, pomimo tego, że muzyka i tekst spodobały się wiernym, kolęda popadła w zapomnienie. Dopiero sześć lat po premierze, czyli w roku 1825, kiedy naprawione zostały wreszcie zepsute organy, pracujący przy nich organmistrz znalazł nuty i zabrał je ze sobą do swojego rodzinnego Tyrolu.

Według innej wersji w 1822 roku znana ówcześnie rodzina śpiewaków z Tyrolu zaśpiewała tę kolędę rosyjskiemu carowi Aleksandrowi I i cesarzowi Austrii Franciszkowi I. Pewne jest natomiast, że pierwsze kolęda pojawiła się w druku przed 1832 rokiem, a więc ponad 14 lat od premiery. Wcześniej znana była zapewne jako pieśń ludowa z Tyrolu.

Około roku 1832 kolędę wykonano publicznie w Lipsku. Od tego momentu datuje się jej triumfalny pochód w krajach niemieckojęzycznych. W Berlinie król Fryderyk Wilhelm Pruski nakazał wykonywanie jej co roku w swoim pałacu w czasie Bożego Narodzenia przez chór katedralny. W 1854 roku kolędę włączono do repertuaru królewskiej kapeli dworskiej. Stała się nieodłącznym elementem rodzinnych obchodów świąt, a jednocześnie znalazła się w kościelnym kanonie pieśni bożonarodzeniowych. Twórca jej tekstu ks. Mohr już tego nie dożył. Zmarł w roku 1848.

"Choral of Salzburg"

Wraz z ukazaniem się pierwszych przekładów tekstu kolędy na języki obce "Cicha noc" stała się znana na całym świecie. Około roku 1873 znana była już w USA pod nazwą "Choral of Salzburg". Jeszcze przed 1891 rokiem "Cicha noc" znana była także w Anglii, Szwecji i w brytyjskich Indiach. Chrześcijańscy misjonarze rozpowszechnili kolędę we wschodniej Afryce, w nowej Zelandii i w Ameryce Południowej. W wersji niemieckiej znana była z pewnością Polakom jeszcze w czasach zaborów. Jedna z polskich wersji tekstu autorstwa Piotra Maszyńskiego ukazała się około 1930 roku.

Badaniami nad powstaniem i percepcją kolędy zajmuje się specjalna organizacja - Towarzystwo Cichej Nocy ("Stille-Nacht-Gesellschaft") z siedzibą w Oberndorf. Zdaniem jej członków kolęda jest niezbywalnym elementem europejskiej kultury. Jest to "światowa pieśni pokoju, której oddziaływanie rozciąga się ponad granice chrześcijańskich kościołów". W 2011 roku "Cicha noc" została włączona do austriackiej listy niematerialnych zabytków kultury UNESCO.

 

Klaus Krämer / Bartosz Dudek