Ekzekutori i fundit i kampit të përqendrimit

Një burrë i vjetër me mjekër të plotë dhe me kasketë zbret të martën në mëngjes nga një avion ushtarak në aeroportin e Dyseldorfit. Me këtë merr fund edhe një mosmarrëveshje diplomatike mes Gjermanisë dhe SHBA.

Ai është Jakiv Palij, 94 vjeç, i lindur në Poloni, sot pa asnjë nënshtetësi. Në 1941 atë e përgatitën në kampin e punëtorëve me punë të detyruar dhe të shkollimit Travniki, pranë Lublinit, si ndihmës të nazistëve SS. Sipas hetuesve amerikanë, në kampin e punës Travniki ai besohet se ka marrë pjesë në vrasjet në masë të 6000 hebrenjve. Pas luftës, Palij emigroi në SHBA dhe u tha autoriteteve, kur hyri në SHBA, se kishte qenë fshatar i thjeshtë. Kur dekada më vonë doli në dritë anëtarësia e tij te SS-ët, SHBA ia hoqën nënshtetësinë amerikane. Që prej vitit 2005 ato janë përpjekur ta dëbojnë.

Përgjegjësia morale e Gjermanisë

Për dekada Gjermania refuzoi ta pranojë, sepse Palij nuk është shtetas gjerman. Tani, me pranimin e Palijit, qeveria federale gjermane jep një sinjal të qartë për "përgjegjësinë morale të Gjermanisë".

Me këtë Gjermania plotëson kërkesën e SHBA, të senatorëve, deputetëve të kongresit dhe përfaqësuesve të komuniteteve hebreje në SHBA: të gjithë ata argumentojnë se personat, që i kanë shërbyer regjimit nazist nuk duhet ta kalojnë të paprekur pleqërinë në SHBA.

Në përputhje me këtë, e kënaqur u tregua Shtëpia e Bardhë pas dëbimit të Palijit në Gjermani. Presidenti Trump i vlerësoi "masat e gjera të qeverisë së tij për dëbimin e këtij krimineli lufte nga SHBA."

Burrat e Travnikit

Trajtimi i bashkëpunëtorëve në krimet e SS-ve vazhdon të jetë i vështirë. Shumë prej të ashtuquajturve burra të Travnikit kanë marrë pjesë direkte në Shoa, në masakrimin e hebrenjve, në kampet e asgjësimit Belzec, Sobibor dhe Treblinka. Shpesh ata janë me origjinë nga Polonia, Ukraina ose nga Shtetet Baltike. Më i njohuri i 4000 ose 5000 burrave të Travnikit ishte John Demjanjuk, të cilin e dëbuan nga Shtetet e Bashkuara në 2009 në Gjermani. Tri vjet më vonë, Gjykata e Landit të Mynihut e dënoi me pesë vjet e gjysmë heqje lirie për dhënie ndihme në vrasje të cilësuar, në më shumë se 28000 raste. Përpara se vendimi të merrte formë të prerë, në vitin 2012 Demjanjuku vdiq.

Padija në rastin e Palijit është e paqartë

Nëse në rastin e Palijit do të ngrihet aktakuzë, kjo është e pasigurtë. Prokuroria e Vyrcburgut nisi më 2015 hetime kundër Palijit, por e mbylli procedurën për shkak të mungesës së provave. Ndryshe nga rasti i Demjanjukut, për Palijin deri tani nuk është gjetur asnjë dokument, asnjë dokument identifikues shërbimi, asnjë dosje personeli, që të dëshmojë pjesëmarrjen e tij në Shoa. Paliji vetë është betuar gjithmonë se SS e kishte detyruar që të punonte në shërbimin e Travnikit. "Një dorëzim nga SHBA në Gjermani nuk ndryshon njëherë për njëherë asgjë në gjendjen e dëshmive", konstaton kryeprokurori Jens Rommel në bisedë me DW. Si drejtues i një Instance Qendrore në Ludvigsburg ai zhvillon hetime për krimet naziste.

Që t'i provohet Palijit ndihma për vrasje duhen të paktën dëshmi që ai ka marrë pjesë në një "krim sistematik", si mbikqyrës ose si shofer. Po të mos hapet tani proces kundër Palijit, ish-ekzekutori në kampin e përqendrimit ndoshta do t'i kalojë vitet e fundit të jetës së tij në ndonjë shtëpi për të moshuar.