İnsan haklarının adresi: AİHM

Merkezi Strasbourg’da bulunan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) gelen şikayetlerin ilk durağı posta merkezi. Elektronik sistemle kayıt altına alınan şikayetler buradan ilgili bölümlere gönderiliyor. Her yıl 30 bin yeni şikayetin geldiği mahkeme, yılda ortalama 100 bin davaya bakıyor. Azerbaycan, Ukrayna, Polonya, Türkiye, Moldova, Sırbistan, Rusya ya da Fransa gibi farklı ülkelerden gelen hukukçular 40’dan fazla dildeki şikayet mektuplarını inceliyor.

Özel kişiler, sivil toplum örgütleri ya da devletler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin bir Avrupa Konseyi ülkesi tarafından ihlal edildiği gerekçesiyle başvuruda bulunabiliyor.  Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne taraf olup mahkemenin yargılama yetkisini tanıyan 47 Avrupa Konseyi üyesi dışındaki ülkeler hakkında bu mahkemede dava açılamıyor.

Mahkemeye gelen şikayetin kabul edilmesi durumunda, yargılama süreci İngilizce ya da Fransızca dillerinde gerçekleşiyor. Mahkemenin yargılamalarda karşı karşıya kaldığı temel sorun Strasbourg’da görev yapan 47 yargıcın alınan kararlarda mahkemeye taraf olan 47 ülkenin farklı hukuk sistemlerine uygun bir yol bulmak zorunda olması.

Bunun mahkemenin en çok zorlandığı konu olduğunu belirten Alman yargıç Renate Jaeger, mahkemedeki kararların 47 yargıcın tümünün onayıyla değil, en fazla 17 yargıcın görev yaptığı Büyük Daire tarafından alındığına da dikkat çekiyor.

Kararlar Avrupa'da kabul görmeli

Jaeger, eğer tartışmalı bir durum varsa ise bu durumda söz konusu davayla ilgili kararın dokuz yargıcın onayıyla alınabileceğini belirtiyor. Ancak bu dokuz yargıcın aldığı kararın Avrupa’da da kabul görmesi gerektiğini kaydeden Jaeger, Büyük Daire’nin yılda sadece 30 karar çıkarabildiğine dikkat çekiyor.

Yargıçların kısa zaman içinde diğer üye ülkelerdeki hukuk düzenlemelerini araştırması gerektiğini ve bu nedenle de ülkelerini temsil eden yargıçların bu noktada büyük rol oynadığını ifade eden Renate Jaeger, bu yargıçların mahkemede görev yapan diğer yargıçlara ülkelerinin yasal düzenlemelerini anlattıklarını belirtiyor. Jaeger, mahkemenin diğer birimlerinin bu konuda destek olduğunu da sözlerine ekliyor. 

Mahkemede görev yapan yargıçlar, üye ülkelerin önerdiği üçer isim arasından Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından seçiliyor.

Mahkemeye gelen şikayetlerin yüzde 95’i genellikle geri çevriliyor. Şikayet sahibinin mahkemeye başvurma süresini geçirmesi ve ülkesindeki tüm hukuk yollarına başvurmamış olması en sok karşılaşılan gerekçeler. Değerlendirilmesine karar verilen şikayetler ise yedi yargıcın görev yaptığı dairelere gidiyor.

Yoğun iş yükü 

Mahkemeye en çok şikayetin geldiği ülke Rusya. Mahkemede çalışan Rus hakimler, hem dava yoğunluğu hem de Rusya ile ilgili davaların genellikle uzun sürmesi nedeniyle hayli yoruluyor.

Türkiye de en çok şikayet alan ülkeler arasında. Türkiye, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde 2011 yılında 159 davayla en fazla mahkûm edilen ülkeler sıralamasında ilk sırada yer aldı.

Yoğun iş yükü Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin en temel sorunlarının başında geliyor. Ancak özellikle Rusya’nın itirazları, iş yükünün hafifletilmesi için planlanan reformların tamamının hayata geçirilmesini engelliyor.

Mahkemeye kişiler ya da kurumlar şikayet edilemiyor. Ulusal mahkemelerde alınan kararları inceleyen mahkeme, ihlal hallerinde ülkeleri tazminata mahkum ediyor. Mahkeme aldığı kararlarda, ilgili yasanın değiştirilmesini ya da davanın içeriğine göre tutuklu bir kişinin serbest bırakılmasını da isteyebiliyor.

Mahkeme kararlarının yerine getirilip getirilmediği ise üye ülkelerin dışişleri bakanlarınca temsil edildiği Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi tarafından denetleniyor.

© Deutsche Welle Türkçe

Daphne Grathwohl, Hülya Köylü Schenk
Editör: Ahmet Günaltay