BYD'ye "köleliği anımsatan" çalışma şartları suçlaması
12 Ocak 2025
Dünyanın en büyük elektrikli otomobil üreticisi Çinli BYD, Brezilya'da kurulmakta olan fabrikasında işçilerin insanlık dışı şartlarda çalıştırıldığının ortaya çıkmasının ardından baskı altında.
23 Aralık'ın erken saatlerinde, Brezilya'da iş güvenliğinin sağlanmasından sorumlu olan bir grup memur, BYD'nin Bahia eyaletinin kuzeyinde inşa edilen Camacari fabrikasının inşaat sahasına giderek teftişte bulundu. Brezilyalı memurlar, 163 Çinli işçinin fabrika inşaatında "insanlık dışı şartlarda" çalıştırıldıklarını tespit etti.
DW'ye konuşan Brezilya makamları, inşaat sahasında "köleliği anımsatan" çalışma şartlarına rastladıkları bilgisini aktardı.
BYD'nin fabrika inşaatı ihalesini verdiği Jinjiang grubunun işçilere sağladığı yurtlardaki odalarda yatak olmadığı tespit edildi. Öte yandan yüzlerce işçi için yalnızca birkaç tane tuvaletin mevcut olduğu ve söz konusu tuvaletlerde hijyen izine rastlanılmadığı kaydedildi. İşçilere ayrıca, yemeklerini saklamaları için buzdolabı da temin edilmedi.
Brezilya makamları, BYD ve Jinjiang şirketlerine, işçilerin pasaportlarına el koyma ve maaşlarının yüzde 60'ını ödememe suçlaması da yöneltti. İşçilerin maaşlarının geri kalan yüzde 40'lık kısmı ise, Çin para birimi üzerinden ödendi.
İnsan kaçakçılığı suçlaması
Brezilya devlet kurumları ayrıca, işçilerin uluslararası insan kaçakçılığı mağduru olduğunu da öne sürdü. Söz konusu iddianın ardından inşaat sahası kapatıldı. Fabrikanın, 2025 yılında üretime başlaması planlanıyordu.
İnsanlık dışı çalışma koşulları nedeniyle inşaat alanından uzaklaştırılan işçiler, çeşitli otellere gönderildi. Yapılan tespitlerden günler sonra, Brezilya hükümeti, BYD şirketine geçici çalışma vizeleri vermeyi durdurdu. Bu konuda Brezilya makamlarıyla iş birliği yaptıklarını duyuran BYD yönetimi ise, Brezilya'nın hukuku ve insan onuru ilkesine saygısızlığa hoşgörü göstermeyecekleri açıklamasında bulundu. Bunun ardından Brezilyalı bürokratlar ile BYD ve inşaat sürecinde yer alan diğer şirketlerin temsilcileri arasında görüşmeler yürütüldüğü bildirildi.
Mağdur işçilerin hâlihazırda tazminatlarını aldığı ve Çin'e geri döndüğü belirtildi.
Çin: Dış mihrakların karalama kampanyası
BYD skandalına Çin içerisinde verilen tepkilerse birbirlerinden farklı. Bir kesim yabancı bir ülkede yapılan suçlamaları şüpheyle karşılarken, söz konusu skandal, bir diğer kesimi ise Çin'de çalışma şartlarını tartışmaya teşvik etti.
Kendilerine yöneltilen suçlamaları reddeden BYD ve Jinjiang, suçlamaların Çin markalarına karşı bir karalama kampanyasından ibaret olduğunu savundu. Söz konusu argüman, Çin milliyetçileri tarafından sıklıkla dillendiriliyor.
BYD grubunun marka ve halkla ilişkiler yöneticisi Li Yunfei, Çin'de son derece popüler olan sosyal medya platformu Weibo üzerinden yaptığı paylaşımda, "Biri size suçlamak istiyorsa, bahane bulmakta zorluk çekmez" ifadelerini kullandı. Li, dış mihrakların kasıtlı olarak Çin'in imajına ve Çin-Brezilya ilişkilerine zarar vermeye çalıştığını da öne sürdü.
Öte yandan Jinjiang grubu, Çinli işçilerin, parmak izlerini bastıkları bir basın açıklamasını okudukları bir video yayınladı. Videoda işçiler, "haksız biçimde 'köleleştirilmiş' şeklinde damgalanmanın çalışanları derinden yaraladığı" ve "Çin halkının onurunu ciddi biçimde zedelediği" yönünde sözler sarf etti.
Ancak Çin devlet medyası ve birçok Çinli internet kullanıcısı tarafından tekrarlanan "dış mihraklar" anlatısına Çin'de herkes inanmıyor. Bazı Weibo kullanıcıları, Brezilya'daki BYD fabrikasındaki çalışma koşullarının, Çin'deki inşaat işçilerinin çalışma koşullarına benzediğine yönelik paylaşımlar yaptı. Bunun üzerine, Çin sosyal medyasında, ülkede, uluslararası standartlara göre "köleliği anımsatan" koşullarda çalışan çok sayıda işçinin olduğu mesajları paylaşıldı.
Weibo kullanıcılarının mesajları arasında, şu paylaşımlar da yer aldı:
"Brezilya'nın yanındayım. Çinli işçiler de acımasız biçimde sömürülüyor."
"Yurt içindeki şirketlerin işçilere insan muamelesi değil makine muamelesi yaptığını düşünüyorum."
Çin istihdam pazarı, "996" adı verilen çalışma kültürü nedeniyle kötü bir itibara sahip. Söz konusu 996 uygulaması, iş hukukuna aykırı olmasına rağmen yaygın olan, sabah 9'dan akşam 9'a haftada 6 gün çalışma pratiğinden geliyor. Özellikle teknoloji sektöründe söz konusu ihlale rastlanıyor.
Gözler Çin'in yurt dışı yatırımlarında
DW'nin görüşüne başvurduğu uzmanlar, söz konusu vakanın, yabancı ülkelere yatırım yapan Çinli şirketlerin o ülkelerdeki standartlara saygı duymadığını kanıtlar nitelikte olduğu görüşünde.
Çalışmalarını Rio de Janeiro Devlet Üniversitesi'nde uluslararası ilişkiler alanında sürdüren siyaset bilimci Mauricio Santoro, "Bu olay çok önemli çünkü BYD, Devlet Başkanı Lula'nın yeniden sanayileştirme projeleri kapsamında, hem federal hükümet hem de Bahia'da güçlü bir siyasi desteği arkasına alabilmiş bir şirket" değerlendirmesinde bulundu.
Sao Paulo'daki FIA Ekonomi Okulu'nda ekonomi profesörü olan Paulo Feldmann ise, BYD'nin Brezilya'da Çinli işçiler kullanmasının, Afrika ve Latin Amerika'da faaliyet gösteren Çin merkezli uluslararası şirketlerin genel politikası olduğuna dikkat çekti. Söz konusu politikanın, yatırımın yapıldığı ülkeye çok az fayda getirdiğini vurgulayan Feldmann, şöyle dedi:
"Tüm bu işçilerin yerelden istihdam edilmesi, bu insanlar kendileri ve aileleri için elde gelir elde etmiş olacakları için, Brezilya için daha iyi olurdu. Ayrıca çalışma koşullarını gözetim altında tutmak da daha kolay olurdu."
ABD'den doğan boşluğu dolduran Çin
300 bin kişinin yaşadığı Camacari kenti, 20 yıl boyunca Amerikan otomobil üreticisi Ford'a ev sahipliği yapmıştı. Ancak Ford'un Brezilya'daki faaliyetlerini durdurma kararı alması üzerine, söz konusu fabrika 2021'de kapatılmıştı. Ford fabrikasının kapanması, 2021 yılında Brezilya'daki endüstriyel üretime büyük bir zarar vermişti. Söz konusu fabrikada yapılan üretim o dönemde, ülkenin gayri safi milli hasılasının (GSYİH) yüzde 11'lik kısmına denk geliyordu.
Brezilya'yı yeniden sanayileştireceğini vaat eden Lula da Silva 2022 yılında devlet başkanı seçildiğinde, Lula yönetimi bu hedefi hayata geçirebilmek adına ortak arayışına girdi. Bunun üzerine 2023 yılında, Çinli otomobil devi BYD, geçmişte Ford'a ait olan arazinin bir kısmında, elektrikli araç üretecekleri bir fabrikaya 484 milyon dolar değerinde yatırım yapacaklarını duyurdu. BYD'nin yatırım duyurusu, yerel ekonominin geleceği için umutları yeşertti.
Otomotiv danışmanı Milad Kalume Neto, DW'ye yaptığı açıklamada, "Bunlar, BYD markasının Brezilya otomotiv pazarına iyi planlanmış bir biçimde savaşmaya geldiğini kanıtlar nitelikte, devasa yatırımlar. BYD, bazen karşılaştığımız maceraperest şirketlerden değil" diye konuştu. Neto, BYD'nin Ford'dan doğan boşluğu nasıl doldurduğunu şu sözlerle anlatıyor:
"Ford, faaliyetlerini desteklemek için bir grup şirket kurmuştu. Yalnızca tedarikçi olmayan, hizmet sağlayan küçük şirketler. Ancak Ford'un ülkeyi terk etmesiyle birlikte, bu şirketler faaliyetlerini azaltmak zorunda kaldı. Şimdi bu şirketler, başka bir büyük araç üreticisi için çalışma fırsatına sahip."
Brezilya Çin için hâlâ önemli
Ekonomist Feldmann, söz konusu vakanın yol açması muhtemel tüm sonuçlara rağmen, BYD skandalının Çinli şirketleri Brezilya'ya yatırım yapmaktan caydırmaması gerektiğini söyledi:
"Brezilya pazarı, Çinli şirketler için çok çekici. Brezilya'ya her şeyden önce pazarı için geliyorlar. Brezilya ile Çin arasındaki ilişkinin bu olay nedeniyle risk altında olduğunu düşünmüyorum."
Siyaset bilimci Santoro da, Çinli yatırımcıların söz konusu olaydan ders alması gerektiği görüşünü dile getirdi:
"Siyasi liderlerle yaptıkları anlaşmalardan bağımsız olarak, savcıların ve yargının kendi istedikleri gibi hareket edeceklerini ve iş hukukunu uygulayacaklarını gördüler. İyimser bakmak gerekirse, bu olayın gelecekteki diğer istismar olaylarını engelleyebileceğini düşünüyorum."