Özbek yönetiminde Kırgızistan endişesi

Özbekistan’daki birçok muhalefet grubu, Bişkek’teki hükümetin devrilmesinden duyduğu memnuniyeti dile getiren ortak bir bildiri yayınladı. Bildiride, “Kırgızistan’da başlayan demokratik reform sürecinin, Orta Asya’nın her yerini etkileyeceğinden eminiz” ifadesi yer aldı. Özbek yönetimi ise Başkan İslam Kerimov’u eleştiren bütün gruplara çok sert davranıyor.

Bu nedenle, Uluslararası Özbekistan İnsan Hakları Cemiyeti’nden Marat Zahidov, Kırgızistan’da yaşananların Özbekistan’da tekrarlanmayacağından emin. Zahidov, “Özbekistan’da merkezi iktidar çok güçlü olduğundan, bu şu anda olanaksız. Ayaklanmalar ancak tek tek bölgelerde meydana gelebilir. Ama merkezi iktidar durumu herşeyden önce şiddet kullanarak denetim altında tuttuğu için kitlesel bir ayaklanma gerçekleşmez” diye konuştu.

Özbek muhalefetinin beklentisi

Fakat Özbek muhalefeti yine de er ya da geç bir iktidar değişikliği beklentisi içinde. Muhalif Erk Partisi Başkanı Antanazar Aripov, bir rejim değişikliğinin geciktiği kanısında. Kırgızistan’da demokrasi daha fazla olduğuna dikkat çeken Aripov, bunun Özbekistan’da tersi olduğunu vurgulayarak sözlerini şöyle sürdürdü:

“Özbekistan’da diktatörlük daha fazla, demokrasi daha az olduğundan hükümetimiz bu tür olayları engellemek için önlem almaya başladı. Oysa Özbekistan’da siyasi çizgi ve yönetim değişikliği sorunu, Kırgızistan’dan çok daha önemli. Bu nedenle, siyasi rota ne kadar çabuk değişirse, hükümet değişikliği de o kadar yumuşak gerçekleşir.”

Daha büyük etki yaratabilir

Kırgızistan’ın devrik lideri Askar Akayev gibi Özbek yönetimi de bir yıldan beri Rusya’ya yakınlaşmayı hedefliyor. Demokratik reformların lafını bile duymak istemiyor. Ama Kırgızistan’daki hükümetin devrilmesi, otoriter şekilde ülkeyi yöneten İslam Kerimov’u daha dikkatli olmaya zorlayabilir.

Çünkü Kerimov’un ülkesinin stratejik önemi büyük. Özbekistan’da hem NATO hem de Amerika Birleşik Devletleri önemli askeri üslere sahip. Marat Zahidov, ülkesinde hükümet devrildiği takdirde, bunun Kırgızistan’dakinden çok daha güçlü bir hareket tarafından gerçekleştirileceğini tahmin ediyor.

Zahidov “Özbekistan’ın nüfusu Kırgızistan’ın beş - altı kat daha fazla. Bu hareketler büyük çaplı olursa, nereye varacakları belli olmaz. Daha açık söylemek gerekirse, daha kanlı olurlar. Biz bu deneyimi perestroyka döneminde de yaşadık” diyor.

"Özbekistan havaya uçabilecek bir cephanelik gibi"

Kırgızistan gibi Müslüman bir ülke olan ve dinin uzun yıllar yasaklı olduğu Özbekistan, bugün aşırı İslamcı gruplarla mücadele ediyor. Özbek yönetimi, bu gruplardan o denli korkuyor ki, Kırgızistan’la olan denetlenmesi güç sınıra mayın döşetti. İnsan hakları örgütü “Ezgulik”in lideri Vasilia İnoyatova, son siyasi sarsıntıların sadece bu mayınları patlatmakla kalmamasından endişe ediyor. “Özbekistan, ne Gürcistan’dır, ne Ukrayna, ne de Kırgızistan’dır” diyen İnoyatova, sözlerini şöyle sürdürüyor:

“Burada bir hareketlenme başlarsa bu kitleleri kontrol etmek çok zor olur. Bu pratikte olanaksızdır. Protestolar başlarsa, gösterciler ne demokratları, ne de hükümeti dinler. Bence bugün Özbekistan her an havaya uçabilecek bir cephaneliktir.”

Bir protesto hareketi tehlikesi büyüdükçe, Özbek hükümetinin baskısı da artıyor. Geçtiğimiz yıl Batılı sivil toplum örgütlerine bile baskı uygulandı. Fonlar, vakıflar ve internet siteleri kapatıldı ve hukuki kovuşturmaya tabi oldu. Ama baskıyla birlikte, bir patlama olasılığı Bağımsız Devletler Topluluğu’nda yeni bir devrim olasılığı da yükseliyor.