کابوسی به نام "فیس‌بوک"
۱۳۸۷ بهمن ۳۰, چهارشنبه
در بسیاری از مواقع برای عضویت در یک سایت اینترنتی، پس از وارد کردن اطلاعات اولیه و در قدم آخر، بندی قانونی وجود دارد که در آن از متقاضی پرسیده می‌شود که آیا اجازه می‌دهد تا اطلاعات وارد شده از سوی او در دسترس برخی از سازمان‌ها قرار بگیرد یا خیر. در این‌گونه مواقع چنانچه کاربری تمایل به این کار نداشته باشد می‌تواند به راحتی این عدم تمایل را اعلام کند و دست‌آخر هم این تضمین به او داده می‌شود که تمام اطلاعات وی در هنگام لغو عضویتش یا پاک خواهند شد یا اینکه به صورت ناشناس در فضای مجازی وب باقی خواهند ماند.
از اوایل ماه فوریه سال جاری میلادی بندی در شرایط استفاده از سایت "فیس‌بوک" به چشم می‌خورد که موجی از اعتراض‌را به همراه داشته است. گستردگی این اعتراض‌ها آنقدر زیاد بوده است که مارک سوکربرگ، رییس فیس‌بوک را بر آن داشت تا جوایبه‌ای را در وبلاگ این شرکت منتشر کند. در این میان تنها کسانی از جوایبه‌ی سوکربرگ سر در خواهند آورد که متن شرایط عضویت در فیس‌بوک را مطالعه کنند، البته با دقت تمام.
فیس‌بوک، وصله‌ی جدانشدنی
آن‌هایی که با فیس‌بوک کار می‌کنند، از اعتیاد "فیس‌بوکی" هم خبر دارند: رفتن به صفحه‌های شخصی اعضای دیگر این سایت، دیدن عکس‌های آنها یا حتی گوش کردن به موسیقی‌مورد علاقه‌شان، پیدا کردن دوستان جدید یا دیدن ویدئوهای مختلف... در یک کلام لذت سرک کشیدن و این‌طرف و آن طرف رفتن در فیس‌بوک آنچنان بالاست که نمی‌توان به راحتی از آن دل کند. اما از این به بعد بودن در فیس‌بوک به معنای پذیرفتن شرط جدید است:
«شما به فیس‌بوک اجازه‌ی نامحدود کپی، انتشار، ذخیره، نمایش، انتقال، اسکن، از نو فرمت کردن، تغییر دادن، ویراستاری، ترجمه، اسفاده‌ی گزینشی و بازنویسی تمام اطلاعاتی را خواهید داد که در این سایت وارد می‌کنید» و کابران همچنین باید بدانند که اطلاعات آنها «برای هر گونه هدف تجاری و تبلیغاتی سرویس فیس‌بوک یا مرتبط با آن یا برای تبلیغ آن» مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
پیش از این، یعنی تا اول ماه فوریه، بندی وجود داشت که استفاده‌ی فیس‌بوک از اطلاعات کاربران را محدود می‌کرد. در این بند نوشته شده بود: «شما می‌توانید اطلاعاتتان را هر زمان که خواستید از صفحه پاک کنید. در این صورت به طور اتوماتیک هرگونه‌حق استفاده‌ای برای فیس‌بوک از بین می‌رود اما شما به فیس‌بوک این اجازه را می‌دهید که کپی آرشیو شده‌ی تمام اطلاعات کاربری شما را محفوظ نگه بدارد.» نکته‌ی قابل توجه این است که بند ذکر شده دیگر وجود ندارد.
شاید حذف شدن این بند از شرایط عضویت فیس‌بوک در نگاه اول معنای خاصی را نداشته باشد، اما اگر دقیق‌تر به آن نگاه شود، حذف این بند از لحاظ حقوقی تنها یک معنی می‌دهد و آن اینکه: کاربر به فیس‌بوک اجازه‌ی تمام و کمال و ابدی برای استفاده از اطلاعاتش می‌دهد، حتی در صورتی که عضویتش را در این سایت لغو کند.
پاسخ سرگشاده
طبیعی است که تنها شخصی که می‌بایست پاسخگوی میلیون‌ها کاربر فیس‌بوک باشد، رییس ۲۴ ساله، مارک سوکربرگ است. از همین رو هم او شخصا در یادداشتی که در وبلاگ فیس‌بوک منتشر شده می‌نویسد: «از فرصت استفاده می‌کنم تا توضیح دهم که عقیده‌ی ما (فیس‌بوک) درباره‌ی اطلاعات کاربران چیست.»
به نقل از سوکربرگ فلسفه‌ی فیس‌بوک این است که مردم صاحبان اطلاعاتشان به شمار می‌آیند و کنترل تقسیم کردن این اطلاعات با دیگران در دست خودشان است: «یکی از پرسش‌ها درباره‌ی شرایط جدید ما این بوده است که آیا فیس‌بوک می‌تواند این اطلاعات را تا ابد استفاده کند؟ وقتی که شخصی برای مثال پیامی را با دوستی تقسیم می‌کند، دو کپی از این پیام درست می‌شوند، یکی در صندوق پیام‌های فرستاده شده و دیگری در صندوق پیام‌های گرفته‌شده‌ی دوستش. حتی اگر این شخص عضویت خودش را هم فسخ کند با این حال دوستش همچنان یک کپی از پیام او را خواهد داشت. ما فکر می‌کنیم که این بهترین راه برای فعالیت فیس‌بوک است و دقیقا همان چیزی است که سرویس‌های دیگر همانند ای‌میل بر اساس آن کار می‌کنند. یکی از دلایلی که تصمیم گرفتیم شرایط مان را بازنویسی کنیم، برای این بود که می‌خواستیم این موضوع را واضح کنیم.»
البته رییس جوان در نوشته‌اش تأکید می‌کند که فیس‌بوک اطلاعات کاربران را به طوری که آنها مایل نیستند استفاده نمی‌کند، زیرا «اعتمادی که شما به ما به عنوان یک مکان امن برای انتقال اطلاعاتتان دارید، مهمترین اصلی است که موجب شده تا فیس‌بوک فعالیت داشته باشد.» او در پایان با افزودن اینکه این موضوع یکی از بزرگترین دغدغه‌های فیس‌بوک در سال ۲۰۰۹ است به خوانندگان و کاربران وعده می‌دهد که پست‌های بیشتری را در همین مورد به اصطلاح "دنیای باز آنلاین" بنویسد.
با خواندن نوشته‌ی مارک سوکربرگ نتیجه‌ی در خور توجه‌ای که حاصل می‌شود چنین است: اگر هرگونه اطلاعاتی را به دنیای مجازی فرستادید، انتظار هیچ‌گونه کنترل شخصی بر آن را نداشته باشید!
کار سخت فیس‌بوکی‌ها
سئوال اساسی که پس از تمام نکاتی که شرحشان رفت، مطرح می‌شود این است که آیا با توجه به اینکه مجوز "فیس‌بوک" در آمریکا صادر شده، آیا قوانین آن برای اعضایی که در کشورهای دیگر سکونت دارند هم صادق است یا خیر.
برای بررسی این نکته می‌توان برای مثال نسخه‌ی آلمانی این سایت پرطرفدار را در نظر گرفت. مشابه شرایط بلند بالایی را که برای عضویت در فیس‌بوک وضع شده از نظر طول شاید بتوان در سایت‌های دیگر آلمانی هم دید، اما نکته‌ی قابل تأمل این است که ظاهرا دست‌اندرکاران فیس‌بوک فرض را بر این گذاشته‌اند که ۹۹ درصد آلمانی‌ها تا آن اندازه به زبان انگلیسی مسلط هستند که از اصطلاحات حقوقی به این زبان هم سر در می‌آورند. مقدار قابل توجهی از شرایط نوشته شده به انگلیسی هستند و ترجمه‌ی آلمانی آنها هم در هیچ جا نیامده است.
مارتین بار، یک وکیل آلمانی متخصص در امر "حقوق قانونی رسانه‌های نوین" به خبرنگار اشپیگل آنلاین گفته است: «فیس‌بوک باید بدون اما و اگر شرایط عضویت را به زبان آلمانی در سایت قرار دهد. از نظر قانونی آنها موظف به انجام این کار هستند وگرنه شرایط عضویت معتبر نخواهند بود.» از این سخن می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که بر فرض مثال چنانچه قرار بر این باشد که یک دادگاه آلمانی به یک پرونده‌ی "فیس‌بوکی" رسیدگی کند، دست‌اندرکاران فیس‌بوک به هیچ وجه نمی‌توانند به شرایط عضویت خود که در نسخه‌ی آلمانی سایت و به زبان انگلیسی آمده استناد کنند.
شاید دنیای آنلاین، فضایی به حساب بیاید که نتوان پایانی را برای آن متصور بود، اما مارک سوکربرگ و همکارانش باید به این نکته هم توجه کنند که هنوز "حقوق قضایی" کشورهای مختلف به اصطلاح آنلاینی نشده است و در چنین مواردی قاضیان بر اساس تبصره‌های حقوقی کشورهای متبوعشان عمل می‌کنند، هر چند اگر خود همین قاضیان هم صفحه‌ای شخصی در فیس‌بوک داشته باشند!
پی‌نوشت: مارک سوکربرگ در نوشته‌ای که روی وبلاگ فیس‌بوک منتشر شده است، اعلام کرده که به دلیل اعتراضات گسترده، فیس‌بوک بار دیگر به شرایط پیشین خود باز می‌گردد. بنا برگفته‌ی او، این شرایط در نسخه‌ی جدید فیس‌بوک اعمال خواهد شد و همچنین به زبانی قابل فهم برای همه خواهد بود.